ترافیک، هویت شهری و ارتباط اجتماعی

برزن نیوز: وقتی فردی یک تاکسی می‌خرد، تمام تلاشش را می‌کند تا این وسیله، به صورت سه شیفت و ۲۴ ساعته کار کند. کار بیشتر، سود بیشتری می‌دهد و ثروت بیشتری تولید می‌کند. از این منظر، خواب بودن نیمی از زمان عمر یک شهر، توجیه اقتصادی ندارد و از این رو مسئولان شهرهای بزرگ دنیا برای حیات در شب برنامه ریزی می‌کنند.‏

اما حیات شبانه برای کلان شهر، فقط بُعد اقتصادی ندارد. رفت و آمدهای شبانه می‌تواند در روح و روان، در نوع روابط میان افراد، در میزان خوشحالی و رضایت از زندگی و حتی در ارتقای سطح فرهنگی یک شهر هم تاثیر بگذارد.

حیات شبانه، نیاز کلان‎ ‎شهر
مهندس امیررضا پوررضایی، کارشناس شهری در این مورد به گزارشگر روزنامه می‌گوید: اگر چنین بستری فراهم باشد، از طرفی عده زیادی در ساعت‌های مطابق میل و علاقه خودشان فعال هستند، از طرف دیگر از شهر در تمام ساعات شبانه‌روز بهره‌برداری می‌شود و تا حدی فضا برای گروهی که مایل به فعالیت در روز هستند یا به هر دلیل امکان بیداربودن و فعالیت در شب را ندارند، باز می‌شود.‏ وی با اشاره به دلایلی که برای تعطیلی شهر بیان می‌شود، می‌گوید: اگر شهر شب‌ها فعال و بیدار باشد، میزان تصادفات رانندگی یا مصرف برق هم بالا می‌رود. اما در مقابل، علاوه بر همه آنچه شمرده شد، حضور و تردد مردم در شهر به امنیت عمومی کمک خواهد کرد و هزینه امنیت را پایین خواهد آورد. البته لازم است برخی امکانات شهری نظیر تونل‌ها یا مترو که هزینه بهره‌برداری و نگهداری آنها بالاست، در ساعات شب از مدار استفاده خارج باشند‎.

این کارشناس شهرسازی در ادامه به نیاز ذهنی ما به تغییر اشاره می‌کند و می‌افزاید: کلان شهر، چنان پربهاست که قابل قیمت‌گذاری نیست یا دقیق‌تر این‌که چندان گرانقیمت است که کمتر کسی به قیمت و ارزشش توجه می‌کند! کلان شهرها برای شکل‌گیری، پیش‌نیازهایی دارند که با دخالت دادن آنها در برآورد یک کلان شهر، دیده می‌شود که این عدد به شکل باورنکردنی بالاست: نیاز به جمعیت چندمیلیونی، تأمین انواع نیازهای گوناگون این عده، اقتصاد و سیاستی که بتواند این پوشش را فراهم کند، ارتش و پلیس لازم برای تأمین امنیت داخلی و خارجی و…‏

مهندس پوررضایی توضیح می‌دهد: بدیهی است که مقرون به صرفه نیست هیچ پدیده گرانقیمتی زمان بلندی از ۲۴ ساعت یک شبانه‌روز را خواب باشد. مثلاً برای اینکه خرید و نگهداری یک اتوبوس توجیه داشته باشد، لازم است بیشترین زمان را از شبانه‌روز در حال کار باشد.

وی سپس به ویژگی‌های فعالیت شبانه مشاغل در پایتخت و شهرهای بزرگ اشاره می‌کند و می‌افزاید: ما مشکل بیکاری داریم و فعال بودن شهر در شب، باعث می‌شود عده‌ای صاحب شغل شوند. از طرفی، مگر نه اینکه ما میل به رشد اقتصادی و بالابردن تولید ناخالص داخلی داریم؟ پس اگر شهرها از شب تا صبح به فعالیت ادامه دهند، علاوه بر اینکه تولیداتی خواهند داشت، سهمی‌از تولیدات کارخانه‌ها را هم به چرخه عرضه و تقاضا خواهند رساند و به رونق اقتصادی کمک خواهند کرد.‏

ترافیک، هویت شهری و ارتباط اجتماعی
ترافیک از دیگر معضلات گره خورده در کلان شهرهای کشور به ویژه پایتخت است. مهندس پوررضایی معتقد است: اگر بخشی از کارها را بشود شب‌ها تا صبح انجام داد، یا برای تفریح و گردش از ساعت‌های شب استفاده کرد، از بار ترافیک در بقیه ساعت‌ها کم می‌شود. ‏این فعال اجتماعی همچنین به موضوع فقدان ارتباط و معاشرت شهروندان اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: ما مشکل کم‌بودن ارتباط و معاشرت شهرنشینان با همدیگر را داریم. اگر شب‌ها امکان و فضای بیرون رفتن از خانه و حضور در اماکن عمومی وجود داشته باشد، احتمال افزایش معاشرت‌ها بالا می‌رود. از سویی نیاز و علاقه به تقویت هویت شهری داریم که گردش در شهر که بخش مهم زندگی شهری است، به این ترتیب بیشتر می‌شود.‏

پوررضایی در ادامه به موارد دیگری از مزایای حیات شبانه اشاره می‌کند و می‌افزاید: هزینه‌های سرباری مثل هزینه اجاره مغازه‌ها روی تعداد کالاها و خدمات فروخته شده سرشکن می‌شود و اگر مغازه‌ها ساعات بیشتری باز باشند و کالا و خدمات بیشتری عرضه کنند، این عدد سرباری کمتر خواهد شد و می‌تواند بر مشکل گرانی تأثیرگذار باشد.‏شادی موضوع دیگری است که پوررضایی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: ما در شهرها مشکل کمبود شادی عمومی‌داریم و اگر مردم امکان داشته باشند شب‌های دیروقت از خانه بیرون بیایند و در شهر بگردند و شام و بستنی و بلال بخورند و خرید کنند، شادتر خواهند بود. یا سینماهای ما نیاز به تماشاگر بیش از تعداد فعلی دارد و از سوی دیگر مردم خیلی بیش از این نیاز دارند که در معرض هنر و کار هنری باشند. اگر سینماها تا سحر باز باشند، عده بیشتری فرصت خواهند داشت به سینما بروند. هم سینما رونق می‌گیرد و هم لحظات شاد بیشتری برای مردم فراهم می‌شود.

کتاب و کتابخانه‌های شبانه
پوررضایی به موضوع مطالعه و سرانه پایین آن در کشور نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: از طرفی سرانه مطالعه در کشور پایین است و از سوی دیگر، کتابخانه‌های ما به ویژه کتابخانه ملی با انبوهی از مراجعه کننده مواجه است. شب‌ها بهترین زمان برای مطالعه است و کتابخانه‌ها با پذیرش افراد، می‌توانند هم از مراجعان روز بکاهند و هم گامی‌در بالا رفتن سرانه مطالعه داشته باشند.‏

وی ادامه می‌دهد: همین مساله در مورد نمایش هم وجود دارد. انبوهی از گروه‌های نمایشی در تهران و شهرستان به دلیل نبودن سالن تئاتر مشکل دارند، در حالی که می‌توان با ایجاد سانس‌های شبانه، این موضوع را تعدیل کرد.‏

چالش امنیت
بسیاری از مخالفان حیات شبانه، موضوع امنیت را به میان می‌آورند و موافقان حیات شبانه را عاملی برای تامین امنیت می‌دانند. بابک شهریاری، مهندس شهرسازی در گفتگو با گزارشگر روزنامه می‌گوید: به نظرم حیات شبانه حرکت خوبی است، همانطور که کشورهای پیشرفته به این سمت رفتند.

تنها چالشی که این میان وجود دارد، مساله امنیت شهروندان در ساعات شبانه است، البته این حرف نیز چندان جدی نیست. امروزه خیابان‌ها روشنایی کامل دارند، احتیاج زیادی به مامور و پلیس هم نیست، لازم است مقداری کار فرهنگی بکنیم و به هر میزان کار فرهنگی در مورد امنیت شبانه شود، در روز هم تاثیر دارد.‏

‏ ۳۰ تیر، نماد تغییر‏
یکی از اولین مکان‌هایی که در تهران برای حیات شبانه مطرح شده، خیابان ۳۰ تیر است. شهریاری این انتخاب را می‌ستاید و می‌گوید: این خیابان ۳۰ تیر که نمادی برای حیات شبانه شده، خیابان حساس و جالبی است. با مروری بر تاریخ معاصر می‌توانیم نقش این خیابان را در تحولات تاریخی ببینیم. وقتی حصار طهماسبی شکسته شد و در دوره ناصری شهر شروع به پیشرفت کرد، اولین منطقه که از حصار خارج بود و محله دولت خوانده می‌شد، همین خیابان بود. خیلی از حوادث مشروطه در این خیابان اتفاق افتاد. یپرم خان ارمنی، ستارخان را در پارک اتابک که ارباب جمشید آن را خریده بود، مهمان کرد. پارکی که بعدها به نفع روسیه مصادره سفارت این کشور می‌شود. مشروطه خواهان مدتی مهمان باغ ارباب جمشید بودند. به نظرم ۳۰ تیر خیابان مهمی است و من فکر می‌کنم حرکت مثبتی است که آغاز شده است. ما از این پتانسیل‌ها باید استفاده کنیم.‏

نیاز، عامل تغییر شهر‏
چرا شهرهای دنیا با هم متفاوتند و این تفاوت از کجا نشات می‌گیرد؟ شهریاری در این باره می‌گوید: شهرها گسترش پیدا می‌کنند که فرهنگ مردم نیازهایی پیدا می‌کند و این نیازها باعث توسعه شهری می‌شود. شهر ما شکل گرفته از فرهنگ خودمان است. چیزی جدا از ما نیست. اگر تهران ایرادات و آشفتگی‌هایی دارد، باید این ایرادات و آشفتگی‌ها را در درون خودمان پیدا کنیم. من فکر می‌کنم وقتی فرهنگ اصلاح شود، زیرساخت‌ها ایجاد می‌شوند و حتی نیازی به حضور سرمایه‌های دولتی نیست. سرمایه‌گذار خودش وارد می‌شود. ‏ شهریاری ادامه می‌دهد: زمانی بشر بیابانگرد بود، دامداری می‌کرد، کوچ می‌کرد… وقتی کشاورزی پیش آمد، انسان یکجا نشین شد و بعد از آن جمعیت‌های روستایی شکل گرفت. کم کم کارها تخصصی شد و کیفیت‌ها بالا رفت. بالا رفتن کیفیت، هزینه‌ها را کاهش داد و جمعیت باز هم گسترش پیدا کرد ودر بعضی مکان‌ها، اقتصاد ناسالم شکل گرفت و دلالی محور شد. طبیعتاً در چنین مواردی، شکل شهر به سمت دلالی رفت. اتفاقی که در تهران افتاد از این جهت است، برای همین نامتجانس است و عجیب غریب. هیچ وقت هم کسی نیامد این شهر را طراحی کند‎.‎‏ از این رو، شهر بازتابی است از ساکنان آن.

وی تاکید می‌کند: اکنون ساعات کار محدود است و فروشگاه‌ها راس فلان ساعت مجبورند تعطیل کنند، در این حال ممکن است که فشار کمتری مثلاً به نیروی انتظامی بیاید، اما سرمایه‌های مملکت از بین می‌رود.‏

شهریاری تاکید می‌کند: جامعه خودبه‌خود به سمت حیات شبانه خواهد رفت، چون جنبه‌های اقتصادی دارد و نیاز جامعه است. مغازه داری که در یک گوشه، سرمایه‌ای کلان برای کار گذاشته، هر چقدر بیشتر مغازه‌اش باز باشد، بهره برداری بیشتری خواهد کرد. در نهایت این به نفع جامعه است، هر چقدر درآمد افراد بیشتر باشد، می‌تواند هزینه‌های خود را بیشتر پوشش دهد.‏

وی می‌گوید: از هر زاویه نگاه کنیم، حیات شب به نفع جامعه است. این صاحبنظر مسائل شهری همچنین معتقد است: باز بودن شهر در ساعات شب، عامل کاهش ترافیک روز است، چرا که «دیگر کسی مجبور نیست در یک ساعت خاص شبانه روز خودش را به یک نقطه برساند».

خواب شبانه در کشورهای صنعتی
آیا همه افراد نیاز به خواب طولانی شبانه دارند؟ جواب بسیاری از پزشکان به این پرسش مثبت است. اما آیا برای کسی که کار فیزیکی زیادی در طول روز نداشته و خستگی جسمی ندارد، همین نسخه پیچیده می‌شود؟ دکتر حسن سبیلان اردستانی، استاد ارتباطات و علوم اجتماعی در گفتگو با گزارشگر روزنامه می‌گوید: از دوران صنعتی شدن، مردم دیگر زمان پیک خواب و سکوت نداشته‌اند. با این حال، در کشورهای صنعتی این‌گونه است که مردم غروب راهی منزلشان می‌شوند و می‌خوابند، چون فردا صبح باید دوباره تلاش و کار کنند. در آلمان، غروب که به خیابان‌ها بروید، همه جا خلوت است، اما این درست نیست که بگوییم همه جای دنیا باید اینگونه باشد در فرانسه، اسپانیا، یونان و جاهای دیگر شب‌ها همه در خیابانند. چون این کشورها صنعتی نیستند و وقتی صنعتی نیستند یعنی صبح تا شب کار نمی‌کنند، خسته هم نمی‌شوند. صبح هم دیر بیدار می‌شوند در نتیجه تا ۴-۵ صبح در خیابان هستند و گردش مالی این کشورها مربوط به همین ساعت‌ها ست.‏

وی سخنان خود را با این سئوال پی می‌گیرد: باید ببینیم کشور ما در چه وضعی است؟ نمی‌توانیم بگوییم کشوری صنعتی مثل آلمان یا ژاپن هستیم و ایرانی‌ها با راندمان ۹۰ درصد مشغول به کارند، پس غروب وقتی به خانه بر می‌گردند، توانی برای بیدار ماندن ندارند. نه. ما این‌گونه نیستم، ما کشوری هستیم که نفت داریم و به اشکال مستقیم و غیرمستقیم پول نفت را می‌گیریم. در اداره‌ها وقتی می‌گویند افراد کار نمی‌کنند، یعنی خسته نمی‌شوند. وقتی یارانه می‌دهیم، یعنی جامعه کاری نمی‌کند که درآمدی داشته باشد، پس یارانه می‌دهیم که امرار معاش کنند. ما جامعه مرفهی هستیم، پول نفت توزیع می‌شود و می‌توانیم با کمترین فعالیت زندگی خود را بگذرانیم.‏ سبیلان اردستانی ادامه می‌دهد: از طرفی، بخش دیگری از جامعه هم اساساً بیکارند. مثل دانشجویان یا خانم‌های خانه دار. شما در نظر بگیرید دانشجویی که صبح کلاس رفته بعد هم کاری ندارد، شب اصلاً خوابش نمی‌برد، لذا دوست دارد بیرون برود و تفریح کند.‏وی توضیح می‌دهد: همه جای دنیا حیات شبانه دارند و این چیزی نیست که از خودمان ساخته باشیم. اما در دنیا، وقتی جایی تعطیل می‌شود، تعطیلی به معنای خواب رفتن جامعه نیست. ما عید نوروز تعطیلی داریم یا مثلاً به مناسبتی دو سه روز تعطیلی داریم، حتی در برخی شهرستان‌ها، رستوران‌ها هم بسته است. عید نوروز در برخی شهرها، نان پیدا نمی‌شود، چون نانوا به تعطیلات رفته است!. در دنیا تعطیلات به این معنا نیست. تعطیلات به معنای رونق اقتصادی است. در واقع به این نیت است که کسی که کار کرده، وقتی برای خرج کردن پولش داشته باشد. در کشور ما برعکس است، حتی خدماتی‌ها هم تعطیل می‌کنند. برای همین تعطیلات برای ما تهدید است، برای اروپا فرصت. آنجا باعث رونق اقتصادی است، اینجا باعث رکود.‏

این استاد دانشگاه سپس به موضوع تازه مطرح شده حیات شبانه اشاره می‌کند و می‌افزاید: دولت یا شهرداری نباید تعیین کننده این باشد که فلان جا باز باشد یا تعطیل. برخی جاها مراکز تفریحی می‌شود، خود مردم به مرور خیابان‌ها و مناطقی را برای تفریح شبانه انتخاب کرده‌اند. اما فروشگاه‌ها یا غذاخوری‌های خیابان‌های دیگر رونق ندارند، پس تعطیل می‌کنند و می‌روند. همه جای دنیا، خیابانی توی بورس است و مردم از آن استقبال می‌کنند.‏

جلوگیری از به پستو رفتن
دور ماندن بخشی از جامعه از انظار عمومی، به عبارتی در پستو رفتن قشر یا اقشاری از جامعه، تبعات غیرقابل اندازه گیری دارد. این استاد ارتباطات و علوم اجتماعی با اشاره به این موضوع می‌گوید: وقتی جامعه شب‌ها در خیابان و ملاعام باشد، ازبه پستو رفتن جوانان و اقشار دیگر جلوگیری کرده‌ایم. اکنون یکی از مشکلات این است که افراد به جاهایی می‌روند که نظارت عمومی بر آنها نیست. تبعات این پستوها، اعتیاد، فساد، عرفان‌های کذایی، قمار و… است. این معضلات از کجا شکل گرفته‌اند؟ در جایی که از نظارت عمومی خارج است. اگر شب‌ها خیابان‌ها باز باشد، بسیاری از این افراد به جای رفتن به پستو، به تفریح در خیابان می‌پردازند. آیا کسی در انظار عمومی قمار یا خطاهای آنچنانی می‌کند؟ ‏

موسیقی، آرامش شبانه
تقریباً در تمام دنیا، کنسرت‌های بزرگ موسیقی شبانه اجرا می‌شوند، چون مردم وقت و آرامش بیشتری برای لذت بردن از محصول فرهنگی دارند. دکتر سبیلان اردستانی در این مورد می‌گوید: یکی دیگر از عرصه‌های حضور شبانه، موسیقی است. ولی ما آنقدر آن را محدود کرده‌ایم که ۴ سالنی که چند صد هزارم جمعیت تهران ظرفیت دارد هم بعضاً خالی است. در مورد تئاتر شاد هم همینطور؛ به قدری محدود است که سالن‌های سینما در سانس‌های شبانه به نمایش‌های شاد اختصاص دارد.‏وی در ادامه به ریشه خشم و شادی مردم اشاره می‌کند و می‌افزاید: در مورد حیات شبانه، همه موارد اقتصادی نیست. حیات شبانه همچنین یکی از عواملی است که باعث شادی می‌شود. مردم به خیابان بیایند، همدیگر را ببینند، احساس مثبت دیگران در آنها تاثیر می‌گذارد. خشم و ناراحتی اجتماعی در میان ایرانیان ریشه‌های زیادی دارد، ولی ما همه آن را به اقتصاد نسبت می‌دهیم. در حالی که در ایران، حتی افرادی که پولدار هستند هم عصبیند. فرض کنید یک نفر که از نظر اقتصادی مشکلی هم ندارد، آیا می‌تواند نیمه شب به همراه خانواده اش به رستوران برود و غذایی بخورد؟ او را مجبور می‌کنیم در خانه بماند و تلویزیون نگاه کند که عموم برنامه‌های آن اخبار و فیلم‌های خشن است.‏

دستفروشی
همزمان با مطرح شدن حیات شبانه، موضوع دستفروشی نیز بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. در محل‌هایی که شهرداری برای حیات شبانه در نظر گرفته است، تقریباً فروشگاهی باز نیست و عرضه محصولات توسط دستفروش‌‬ ها انجام می‌شود. دکتر اردستانی در این مورد می‌گوید: بعضی‌ها فکر می‌کنند دستفروشی ایجاد فرصت شغلی است. در حالی که این روش امکان فروش بیشتررا از مغازه‌ها می‌گیرد. از طرفی دستفروش هیچ مسئولیتی ندارد. اگر روزی کار خلافی هم بکند یا خرده فروش‌‬ های مواد بیایند در قالب دستفروش شبانه کار کنند، کسی مسئولیت ندارد و پاسخگو نیست. مسئولیت پذیری در قشر دستفروش وجود ندارد واین خود آسیب به حساب می‌آید. ‏وی در پایان تاکید می‌کند: کارکردهای مثبت حیات شبانه زیاد است و گردش اقتصادی، دعوت از مردم برای حضور در انظار عمومی، شادی آفرینی و… از آن جمله‌اند.