شهرهای جهان چگونه اداره می شوند/ مدل های مدیریت شهری

برزن نیوز: چگونگی اداره شهرها شامل طیف وسیعی از عوامل و موضوعات مختلف و نحوه ارتباط میان آن ها می شود. عواملی مانند نظام حکومتی، قدرت شورا و شهردار، نحوه انتخاب شهردار توسط از میان اعضای آن یا خارج از شورا، روش انتخاب شورا و شهردار (در روش‌های مختلف مستقیم، با رای یکپارچه شهروندان، با رای مجزای نواحی مختلف شهر و یا به صورت مرکب)، نحوه برقراری تعادل در رابطه شورا و شهردار، مسئولیت پذیری مدیر شهر و بی طرفی سیاسی و سایر عوامل، تعیین کننده ساختار و مدل های مدیریت شهری در کشورهای مختلف است.

موضوع مهمی که در بررسی مدل های مدیریت شهری باید مورد توجه قرار گیرد در هم تنیدگی قلمروهای سیاسی، اجرایی و تخصصی در سطح اداره شهرهاست. به لحاظ نظری معمولاً میان قلمروهای سیاست و مدیریت نوعی تفکیک و تمایز کارکردی صورت می گیرد. برای این تفکیک، نحوه تدوین سیاست ها در قلمرو سیاست و چگونگی اجرای آن ها در قلمرو مدیریت قرار می گیرد. اما در سطح شهری، رابطه این دو قلمرو بسیار نزدیک و در هم آمیخته می شود. از این رو در بررسی مدل های مدیریت شهری ، سهم مهمی از آن به مطالعه و تحلیل سطوح مختلف حکومت تعلق دارد و در بسیاری از کشورها نیز اساساً منظور از بررسی مدل های مدیریت شهری ، بررسی ساختار و مدل حکومت محلی است.

مدل های مدیریت شهری در کشور آمریکا
در قانون اساسی آمریکا صحبتی از حکومت های محلی و شهری به میان نیامده است. این نوع حکومت ها توسط ایالت ها ایجاد می شوند و تحت قاعده در می آیند. بنابراین در این کشور حدود ۵۰ نوع و شکل متفاوت از حکومت های محلی و شهری وجود دارد.

در زمینه انواع حکومت شهری در آمریکا حاکی از وجود چهار مدل عمده مدیریت شهری در این کشور است:

مدل شهردار – و – شورا
شهردار ضعیف – شورا
مدل شورا – مدیر شهر
مدل کمیسیونی
مدل گردهمایی و نشست شهری باز و نماینده
بررسی های اخیر نشان داده است که تفاوت بین شکل شهردار – شورا و شورا – مدیر به طور مداوم کمتر و کمتر می شود. شهرهای دارای شکل شهردار – شورا سعی در بهبود مدیریت دارند و شهرهای دارای شکل شورا – مدیر در جهت تقویت رهبری و پاسخ دهی سیاسی تلاش می‌کنند.

۱- شکل شهردار – و – شورا
این شکل از جمله انواع سنتی حکومت شهری در ایالات متحده است. در این شکل از حکومت شهری، در صورتی که قدرت شورا کاهش یابد شهردار اختیارات و قدرت بیشتری پیدا می‌کند. از این رو این مدل را می توان آن به دو شکل شهردار ضعیف – شورا و شهردار قوی – شورا تقسیم کرد. از جمله ویژگی های عمده این شکل از حکومت شهری می توان آن به نکات زیر اشاره کرد:

تفکیک قدرت بین شهردار منتخب مستقیم و شورای شهر؛
شهردار دارای قدرت اجرایی است در حالی که شورا قدرت قانون گذاری را به عهده دارد.
شهردار اغلب به طور مستقیم انتخاب می شود و تمام وقت و با مقرری معین است.
۲- شهردار ضعیف – شورا
در این شکل، شورا واجد بخش قابل توجهی از قدرت اجرایی است که از طریق کمیته های زیر مجموعه خود اعمال می کند. شهردار دارای قدرت و اختیار اجرایی اندکی است اما تعدادی از کارکردهای قضایی و قانون گذاری را به عهده دارد. بسیاری از مسئولان بخش های شهرداری در این گونه شهرها، مستقیماً انتخاب می شوند.

از این رو این شکل از حکومت شهری با شهردار ضعیف مقبولیت چندانی نیافته است.

۳- شهردار قوی – شورا
با توجه به زمینه تاریخی ای که بدان اشاره شده، سیستم «شهردار قوی – شورا» قابل انتظار بود که اکنون در بیشتر شهرهای بزرگ آمریکا و در تعداد زیادی از شهرهای کوچک تر پذیرفته شده است. در این شکل از حکومت شهری، شهردار، رییس شورای شهر است و حق و توی قوانین و مصوبات عادی شورا را دارد.

شهردار معمولاً بودجه شهرداری را تهیه و تسلیم شورا می کند، جلسات خاصی را برای تصمیم گیری شورا برگزار می کند، روسای بخش های مختلف را نصب و عزل می کند و می‌ واند جهات اصلی و راهنمایی کلی برای آن ها منع کند، رییس و اعضای هیئت ها و کمیسیون ها را منصوب نماید و در زمینه عزل و نصب دیگر کارگزاران حکومت شهری، مانند کارکنان پلیس، آتش نشانی و غیره، مشارکت و تصمیم گیری کند.

۴- شکل شورا – مدیر شهر
این شکل از حکومت شهری ، چالش جدی در برابر شکل سنتی حکومت شهری «شهردار – شورا» است و به سرعت در حال گسترش است. شکل شورا – مدیر برگرفته از روش سازمان دهی شرکت های تجاری در ربع اول قرن بیستم است.

زمانی که این ایده در حکومت شهر اجرا شد، شکل شورا – مدیر شهر (با شورایی منتخب و مدیریت منتصب) شکل گرفت.

وظایف و جایگاه مدیر شهر در منشور شهر انعکاس می یابد به طوری که شورای شهر نمی تواند در وظایف اجرایی مدیر دخالت کند. مدیر شهر وظیفه دارد تا اطلاعاتی را که شورا برای سیاست گذاری نیاز دارد، تدارک ببیند.

ویژگی های عمده

شورای شهر بر تشکیلات اجرایی نظارت می کند و سیاست گذاری و تنظیم بودجه را بر عهده دارد.
شورا برای انجام عملیات و اداره فعالیت های روزانه شهر فردی را به عنوان مدیر استخدام می کند.
شهردار اغلب از میان اعضای شورا و به شکل دوره‌ای انتخاب می شود.
در یک جهان در حال رقابت روز افزون، حکومت های شهری ، چه نمایندگان منتخب و چه کارگزاران شهری ، بیش از پیش کارآفرینی پیدا می کنند.

این نقش به صورت بالقوه در تضاد با نقش رفاه گرایی محلی است. دومین تغییر که در ارتباط با رقابت بین شهری نیز قرار می گیرد، گسترش همگون سازی فرهنگی است که با تلاش هایی برای توسعه فرهنگ متمایز محلی برای جذب سرمایه گذاری ها همراه شده است. فرهنگی خود دائماً به گونه ای تغییر می یابد و تلاش می کند تا گردشگران و سرمایه گذاری ها را به داخل جذب کند. سومین تغییر این است که شهرها، در حکومت های ملی توانایی و مناسبت کمتری برای کمک به آینده و تقدیر خود می بینند.

حکمروایی از نظر گاس، مفهومی برای تشریح شکل جدیدی از تصمیم گیری جمعی در سطح محلی است که به توسعه روابط مختل، نه تنها میان عوامل و بنگاه های عمومی بلکه میان شهروندان و بنگاه های عمومی می انجامد.

 

مدل های مدیریت شهری در کشورهای اروپایی
۱- مدل شهرداری قوی
در این مدل به طور روشن بر اصل رهبری سیاسی تاکید می شود که در قالب شهردار تبلور یافته است. شهردار بازیگر سیاسی است که از نظر قانونی وظایف اجرایی نیز به او اعطا شده است. شهردار مسئول اجرای تصمیمات شورا از طریق مدیریت و نظارت بر سازمان شهرداری و پرسنل آن است. شهردار کنترل اکثریت سیاسی شورا را در اختیار دارد. همچنین تقسیم قدرت وظایف روشنی بین شورا و شاخه اجرایی از طریق وارد کردن خصوصیات جایگاه ریاست جمهوری در شکل یک حکومت محلی ایجاد می‌کند.

۲- مدل رهبری جمعی
مرجع تصمیم گیری یک هیئت تخصصی یعنی کمیته اجرایی است. این کمیته که اکثریت وظایف اجرایی بر عهده آن است، از اعضای شورای شهر با وظایف حکومتی تشکیل می شود و توسط شهردار سرپرستی می شود. نقش شهردار چه در عرصه اجرا و چه در عرصه سطح نمادین دارای اهمیت کمتری است. در این مدل تاکید بر طبیعت جمعی رهبری است و نه بر تخصص گرایی فردی یا رهبری سیاسی.

۳- مدل رهبری توسط کمیسیون
یک هیئت اجرایی تخصصی در آن ها وجود دارد که وظایف مدیریت استراتژیک و هماهنگی را انجام می دهد. در کشور سوئد این نقش بر عهده کمیته اجرایی است و در دانمارک و لتونی از طریق اکثریت سیاسی شورای شهر تعیین می شود. از سوی دیگر امور اجرایی توسط کمیته های دائمی که شورای شهر آن‌ها را ایجاد می کند انجام می پذیرد. شورا همچنین دورنما و قلمرو اختیارات این کمیته ها را تعیین می کند. این کمیته ها تصمیمات شورا را آماده می کنند، بر اجرای آن ها نظارت می کنند و مدیریت امور مرتبط با قلمرو اختیارات خود را در چارچوب بودجه مصوب پیگیری می کنند. در این کشورها سطح بالایی از تفرق ممکن است در انجام وظایف اجرایی از طریق استفاده از نمایندگان پدید آید.

۴- مدل شورا – مدیر شهر
در این مدل همه وظایف اجرایی در اختیار یک مدیر متخصص است که توسط شورای شهر منصوب می شود. شورای شهر دارای اختیارات کلی در ارتباط با سیاست های عمومی است. با این وجود نمی تواند در وظایف اداری و اجرایی که در دست مدیر شهر به عنوان رهبر اجرایی واقعی است دخالت نماید. شهردار صرفاً ریاست شورای شهر را بر عهده می گیرد و معمولاً به صورت پاره وقت در این شغل به فعالیت می پردازد. وی عمدتاً نقش نمایندگی و تشریفاتی دارد حتی اگر رهبری اکثریت سیاسی شورا را بر عهده داشته باشد.