فضای سبز بدون وندالیسم؛ آری

در میان فضاهای پر مشغله زندگی شهری، وجود فضاهای سبز شهری یکی از اساسی ترین نیازها و خواستگاه‌های شهروندان می‌باشد که با مدیریت بهینه عملکردهای آن، می توان به فضاهای دلمرده شهر جانی دوباره بخشید. برنامه ریزان شهری بر آن هستند که ضمن توجه به مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… محیطی مناسب و قابل زیستی را برای مردمان شهرها فراهم آورند. از سویی فضای سبز شهری محل زندگی شهروندانی است که مدت زمان زیادی را در آن سپری می‌کنند و دائماً در حال ارتباط با یکدیگر می باشند.

اما متاسفانه بسیاری از افراد بدون توجه به حق مساوی همه مردم در بهره مندی از امکانات و آسایش، به راحتی حاضر می شوند به منظور تخلیه روانی خود دست به هر نوع خرابکاری در اجتماع بزنند. این پدیده را وندالیسم اجتماعی می‌گویند امروزه یکی از مهمترین دغدغه های مدیریت شهری، پیشگیری و مقابله با پدیده شوم وندالیسم یا تخریب اموال عمومی است. وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ و در عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما و تقریباً هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم. وندال‌ها همچون ویروسی خطرناک بر پیکره شهرها افتاده و زیبایی و طراوت مناظر شهری را با رفتارهای نادرست خود تخریب می نمایند، اصطلاحی که به تازگی مورد توجه قرار گرفته است مفهوم وندال محیط زیستی و تاثیر وندال‌ها بر فضاهای سبز و محیط زیست است. در زیر به برخی از مظاهر وندالیسم در فضای سبز شهری اشاره می‌شود:

• شکستن درختان و چیدن گل و گیاه پارکها.
• نوشتن یادگاری بر روی درختان، صندلیها و نیمکت پارکها.
•  ایجادحریق عمدی در پارکها خصوصا پارک جنگلی.
•  تخریب چمن داخل پارکها و فضای سبز.
•  تخریب سطل زباله داخل پارک.
• تخریب شیرهای آب و دستگاههای آب سردکن داخل پارک یا فضای سبز.

وندالیسم عموماً پدیده ای جهانی است و اهداف وندال‌ها و عملکرد آنان بدون توجه به اینکه در چه کشوری فعالیت می‌کنند، بسیار شبیه هم است. هر ساله در سراسر جهان میلیونها دلار صرف تعمیر و جایگزینی چیزهایی می شود که وندال‌ها کمر به نابودی آنها بسته اند. این موضوع در فضاهای سبز شهری، به دلیل کارکرد اکولوژیکی موجود این فضاها بسیار حائز اهمیت می‌باشد زیرا فضاهای سبز تنها رکن زنده شهرها محسوب شده و در جوامع امروزی با آلودگی‌های موجود محیطی نقش اساسی را در حیات شهرها دارند. متأسفانه آمار دقیقی از هزینه ها، رفتارها و نمونه های رفتارهای وندالسیتی در کشور ما وجود ندارد. از سوی دیگر، آگاهی و شناخت ناکافی از این پدیده اجتماعی که نتیجه فقر پژوهشی در این زمینه است، موجب شده است که مسئولان، برنامه‌ریزان آموزش و متولیان امور اجتماعی، نتوانند از بروز رفتارهای وندالیستی پیشگیری و یا آن را درمان کنند.

با توجه به هزینه های زیادی که در این فعالیتها به دولت‌ها و ارگان‌های عمومی تحمیل می‌شود، انتظار می رود چنین موضوعی مورد توجه فراوانی قرار گیرد. بنابراین به نظر می‌رسد، مهم ترین مسأله در این حوزه، آن باشد که در ابتدا بررسی کنیم اصلی ترین تخریب گران محیط زیست چه کسانی هستند و با چه انگیزه‌ای این کار را انجام می‌دهند و در مرحله بعد تأثیرات و پیامدهایی که اینگونه افراد بر فضاهای سبز و محیط زیست می‌گذارند، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. فقدان یا کمبود امنیت در فضاهای سبز و اماکن تفریحی و فقدان نورکافی و نظارت کافی و عدم برخورد با متخلفین بروز اینگونه پدیده‌ها را در شهرها تقویت می کند.

امکان دیده شدن، مورد تذکر یا برخورد قرار گرفتن، احتمال بروز این قبیل رفتارها را تا حد زیادی کاهش خواهد داد. علاوه بر فقدان نظارت فراگیر، یکی از پدیده‌هایی که موجب بروز وندالیسم می‌شود، احساس بی تفاوتی در مراقبت از اموال عمومی است، در نتیجه وقتی حس تملکی وجود نداشته باشد، مسئولیتی هم در قبال مراقبت از آن نخواهد بود. وندالیسم بر کاهش کیفیت زندگی شهری موثر بوده و با افزایش پرخاشگری و خشونت در شهرها نه تنها در افت کاری و استفاده‌ی عمومی از مکانهای تفریحی عمومی تأثیر داشته، بلکه به افزایش احساس ترس و نا آرامی و نابهنجاری نیز تأثیر گذار بوده است. اما خوب است بدانید وندالی‌های کهن در هجوم وحشیانه خود چیزی را ویران می‌کردند که خود نساخته بودند، اما وندال‌های مدرن چیزی را نابود می‌کنند که متعلق به جامعه خودشان است! تخریب اموال عمومی و وسایل عام‌المنفعه یکی از مصادیق جرایم ضد امنیت است و افزون بر آن تخریب درختان و فضای سبز نیز طبق مفاد این قانون تحت عنوان قانون گسترش فضای سبز مشمول تعزیر و محکومیت است. از جمله راهکارهایی که به کاهش رفتارهای وندالیستی در فضای سبز شهری منجر می‌شود به موارد ذیل میتوان اشاره نمود:

• جلب مشارکت اجتماعی: استفاده از نیروهای داوطلبانه در قالب سازمانهای غیر دولتی و مردم نهاد که می توان از طریق آنها به حفاظت و ترویج فرهنگ صیانت از فضاهای سبز و جهت دهی به آنها از طریق خودشان پرداخت.
• فرهنگسازی: اینکه به مردم بگوییم شهر و فضاهای سبز متعلق به شماست و با مالیات و عوارض شما ساخته شده پس می‌بایست از آنها نگهداری شود.
• ارائه آموزش شهروندی لازم و آگاه سازی آنها از اهمیت فضاهای سبز به عنوان عنصر حیاتی شهرها.
• تدوین برنامه‌های مناسبتی و آموزشی مختلف در راستای القای حس تعلق مردم به پارکها و فضاهای سبز برای سنین مختلف.
• تلاش در ارتقای کیفیت و طراحی ماندگار المانها و مبلمان موجود در پارکها و برنامه ریزی مدیریت نگهداری آنها با هدف حفظ زیبایی پایدار آنها.
• کنترل منظم سالم بودن تجهیزات و وسایل موجود در پارکها و ایجاد زمینه های روانی جلب اعتماد و مشارکت عمومی در حفظ و نگهداری اموال عمومی.
• استفاده از اسامی و نشانه های عرف رایج در منطقه برای پارکها در راستای افزایش احساس تعلق مردم آن حوزه به فضاها.
• شناخت شهروندان و آگاهی از خواسته ها و تمایلات آنها و طراحی فضاهای سبز و باز بر اساس آن.
• توزیع متوازن بودجه به مناطق مختلف جهت ارتقا کیفیت فضاهای سبز و شناخت نیازهای محدوده‌ها به طور متناسب.
• برقراری ارتباطی دوستانه و هدفمند با شهروندان، واقعیت این است که برخوردهای جبری هیچ گاه موجب ریشه کنی وندالیسم در جوامع شهری نشده است.
• بر اساس مطالعات گسترده منابع خارجی، رنگ آمیزی و نظارت بر سالم بودن رنگ تجهیزات پارکها عمل تعیین کننده‌ای برای جلوگیری از تخریب آنهاست زیرا که تفاوت بین سطح آسیب دیده و رنگ از بین رفته خوانا بوده و عمل تخریب گرایی را افزایش می دهد.

آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی نقش عمده‌ای در بالا بردن سطح فرهنگ مردم جامعه برای جلوگیری از رفتارهای وندالی دارد. قوانین بخشی از نظم موجود در اجتماع را تأمین می‌کنند اما همیشه نمی‌توانند به تنهایی زمینه زندگی مسالمت آمیز انسانها را در کنار یکدیگر فراهم سازد بلکه شعور اجتماعی افراد است که بدون وجود قانون نیز آنها را به رعایت ارزشها و هنجارهای جامعه در این زمینه وا میدارد.
* کارشناس فضای سبز شهرداری شوش دانیال