پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
مدتی است که بازار کالاهای مختلف و بخصوص کالاهای سرمایه ای مانند مسکن دچار التهاب و نابسامانی شدید و پیاپی شده است. بر کسی پوشیده نیست که علت اصلی این مسئله به تغییر در پارامتر های کلان سیاسی و اقتصادی باز می گردد که اگرچه عمدتا خارج از فضای بازار هستند، اما به انحاء مختلف تنش را به بازار و جامعه تحمیل کرده اند. باوجود این که بخشی از همین عوامل خارج از بازار نیز تحت کنترل مستقیم بخش دولتی (به معنای عمومی کلمه) است، خواست مردم برای بازگردادندن شرایط بازار به تعادل و حاکم شدن مجدد آرامش در جامعه، نهاد های عمومی و دولتی را بر آن داشته که در این خصوص ، به طور مستقیم در بازار مداخلاتی داشته باشند. اما به عوض برخورد منطقی و صحیح با مسئله، طبق معمول، دیواری کوتاه تر از فضای مجازی و اپلیکیشن های خرید و فروش پیدا نشده و به همین علت، هجمه ای رسانه ای علیه این برنامه ها به راه افتاد که البته با هوشمندی آنها (یا برخی مسئولان) در حذف قیمت از آگهی ها، به مرحله حذف و فیلتر نرسید! سوال اصلی اینجاست که آیا با چنین اقداماتی التهاب بازار فروکش کرده و می کند؟ جواب این سوال مشخص است و نیازی به توضیح ندارد. اما در این متن قصد داریم به سوال دیگری پاسخ دهیم : اساسا نقش سایت ها و اپلیکیشن های خرید و فروش کالا که بر پایه آگهی بنا شده اند، در بازار و التهابات آن چیست؟ برای پاسخ به این پرسش بازار را با استفاده از اصول تئوری بازی بررسی می کنیم. بدیهی است که این بررسی بیشتر ناظر به کالاهای سرمایه ای مانند مسکن است که ازسویی بیشتر تحت تاثیر التهابات اخیر بوده و از سویی حساسیت بیشتری را در جریان این التهابات بین مردم و نیز مسئولان، بر انگیخته است.
پیش از ورود اپلیکیشن های خرید و فروش، سه عامل اصلی خریدار، فروشنده و واسطه در بازار ها نقش آفرینی می نمودند. نقش واسطه در این میان علاوه بر رساندن خریدار و فروشنده به یکدیگر، کمک به تعیین قیمت، انجام امور اداری لازم، حل اختلاف و … بود. ویژگی متفاوت واسطه نسبت به دو عامل دیگر همواره این بوده که او شناخت و تسلط بیشتری نسبت به بازار و شرایط آن دارد و با استفاده از همین شناخت و البته شناسایی وضعیت خریدار و فروشنده، می توانسته قیمت و شرایط معامله را به نحوی تعیین کند که معامله محقق شود (که سود او نیز در همین امر حاصل می شود). طبیعی است که بسته به شرایط بازار یا روابط فردی و منافع شخصی، همیشه امکان مداخله او به نفع خود یا یکی از طرفین نیز وجود داشته است. این نکته درمورد کالایی مانند مسکن که بخش عمده ای از دارایی افراد را به خود اختصاص می دهد از حساسیت بیشتری نیز برخوردار است. در اینجا اگر معامله را به یک بازی تشبیه کنیم، واسطه ناظری است که از بالا، زمین بازی را مشاهده کرده و شرایط و وضعیت بازی را کاملتر از بازیکنان داخل زمین درک می کند. از دید نظریه بازی واسطه برخلاف طرفین بازی (خریدار و فروشنده) نسبت به بازی(وضعیت بازار شامل قیمت، گزینه های مشابه موجود، روند کلی و آینده بازار و …) اطلاعات کامل دارد درصورتی که آن دو، تنها خواسته ها و نیازهای خود را در نظر دارند و از وضعیت طرف مقابل و سایر شرکت کنندگان در بازی (فروشندگان و خریداران دیگر) اطلاعات کمی دارند. همچنین برای واسطه امکان همکاری و ائتلاف با یکی از طرفین یا ارائه اطلاعاتی هدفمند به آنان نیز وجود دارد تا نتیجه مد نظر خودش (انجام معامله و دریافت حق الزحمه) به دست آید. درمقابل شناخت خریدار و فروشنده از فضای بازی (بازار) عمدتا وابسته به اطلاعاتی است که واسطه در اختیار آنها قرار داده است و رابطه آنها با هم تحت کنترل واسطه بوده و احتمال همکاری و ائتلاف آنها با یکدیگر بسیار کمتر است. بدین ترتیب در یک مدل سنتی واسطه ها می توانند نقش تعیین کننده ای در بازار داشته و به صورت بالقوه امکان مداخله در معاملات، تعیین قیمت، و … را داشته باشند.
ایده اولیه برای ورود سایت ها و نرم افزار ها به بازار خرید و فروش کالا، کاهش یا حذف واسطه ها در بازار بوده تا خریدار و فروشنده به طور مستقیم با یکدیگر روبرو شده و معامله بدون هزینه اضافه انجام شود. عمده این سایت ها برپایه آگهی هایی شکل گرفته اند که در آن فروشنده یا خریدار، مشخصات کالای قابل ارائه یا مورد نیاز خود را به همراه قیمت مورد نظرشان ثبت می کنند و طرف مقابل با جست و جو میان گزینه های موجود، فروشنده یا خریدار را پیدا کرده و با او وارد مذاکره می شود. بدین ترتیب اگرچه مسئولیت تعیین قیمت و شرایط معامله به کلی بر عهده طرفین معامله گذاشته می شود، اما حداقل با حذف واسطه ها، هزینه های مربوطه نیز حذف می شود و علی القاعده خریدار با قیمت مناسب تری کالای مورد نظر را خریداری کرده و فروشنده نیز هزینه اضافی پرداخت نمی کند. حتی اگر فرض کنیم که واسطه در این چنین بازاری قصد ورود داشته باشد، قاعدتا می بایست به عنوان خریدار یا فروشنده ای وارد شود که با سرمایه خود کالایی را به قیمت پایین خریداری کرده و پس از مدتی به قیمت بالاتر به فروش برساند. طبیعی است که در این حالت و در شرایط عادی بازار، نه فروشنده اولیه الزامی به فروش کالای خود زیر قیمت خواهد داشت و نه خریدار نهایی در بازاری که فروشنده ها متعدد هستند، به سراغ واسطه ای می رود که قیمت بالاتری پیشنهاد کرده است. بدین ترتیب اگر واسطه ها نقشی هم ایفا کنند محدود و وابسته به شرایط ویژه فروشنده ایست که به هر دلیل مجبور است کالا را فورا و زیر قیمت بازار به فروش برساند. از دید نظریه بازی اپلیکیشن های خرید و فروش کالا در واقع به خریداران و فروشندگان کمک می کنند تا اطلاعات خود را از فضای بازی کامل کنند و به نحو درست تری حرکت خود را در بازی(شرایط معامله و قیمت) با توجه به وضعیت سایر شرکت کنندگان در بازی(بازار) انتخاب کنند.
باوجود توضیحات فوق نوع دیگری از مداخله واسطه ها در اپلیکیشن ها مطرح است که اتفاقا در التهابات اخیر مورد اشاره منتقدان آنها واقع شده است. در این حالت فرض می شود که تعدادی واسطه با درج آگهی های صوری در اپلیکیشن به قیمت های بالاتر از قیمت معاملات جاری، انتظار قیمتی فروشندگان واقعی را (که بعضا برای قیمت گزاری راهی جز مطالعه آگهی های دیگر ندارند!) بالا می برند. پس از مدتی، فروشندگان بدون اطلاع از صوری بودن آگهی های دیگر، اقدام به افزایش قیمت کالای خود می کنند و بدین ترتیب قیمت در بازار بدون دلیل افزایش می یابد. پس از این که قیمت افزایش یافته در بازار تثبیت شد، عواملی که آگهی های صوری را منتشر کرده اند، اینبار می توانند کالای خود را به قیمت جدید عرضه کنند و از بازی که به راه انداخته اند بیشترین سود ممکن را ببرند. تبیین این صورت مسئله طبق نظریه بازی بدین شکل است که، درج آگهی های صوری در واقع به معنی ارائه پالس هایی از سوی تعدادی از بازیگران (فروشندگان) است، با هدف مخدوش کردن اطلاعات سایر شرکت کنندگان در بازی(افزایش انتظار قیمتی سایر فروشندگان و نیز ایجاد تقاضای کاذب در خریداران) تا منجر به انتخاب هایی ازسوی ایشان شود(افزایش قیمت یا خودداری از معامله) که در نهایت، بیشترین منفعت(افزایش قیمت کالای در اختیار) را برای ارائه کنندگان پالس فراهم آورد. در ظاهر چنین سناریویی کاملا منطقی و محتمل به نظر می رسد، اما نکته اینجاست که تبیین مسئله به وسیله نظریه بازی نشان می دهد، اقدامات تنش زا ازسوی بخشی از شرکت کنندگان اصلی بازی صورت گرفته و نه ازسوی واسطه ها یا احتمالا اپلیکیشن مورد استفاده!
در نظریه بازی منافع بازیکنان، تعیین کننده نهایی نحوه عملکرد آنها در بازی است، بنابر این برای روشن شدن بحث باید این سوال را مطرح کرد که اگر تعدادی واسطه آگهی های صوری را تنظیم می کنند، منفعت آنها در این بین چیست؟ استدلال مدعیان سناریو فوق این است که واسطه ها پس از مدتی کالاهای خود را وارد بازار می کنند و با قیمت بالاتر به فروش می رسانند. همینجاست که مشخص می شود واسطه هایی که به آنها اشاره می شود، در واقع فروشندگان عمده ای هستند که پیش از این نسبت به تولید، احتکار یا خرید عمده کالا در مقیاس کلان اقدام کرده اند و اکنون برای بردن بیشترین سود ممکن از فروش آنها چنین اقدامات گسترده ای را ترتیب می دهند (البته درمورد کالاهای صنعتی مانند خودرو که تولید و عرضه آن در کوتاه مدت میسر است اجرای ترفند هایی مانند درج آگهی صوری و احتکار کالا در پارکینگ ها قابل تصور تر است، اما درمورد مسکن که تولید و عرضه آن در کوتاه مدت ممکن نیست، باور موضوع سخت تر خواهد بود). بنابر این اگر بپذیریم که داستان آگهی های صوری صحیح است، التهاب بازار ناشی از اقدام فروشندگان عمده ای ارزابی می شود که قاعدتا می بایست ابزارهای کنترلی مختلفی مانند پایش موجودی صنایع و انبارها، مالیات و … برای نظارت بر آنها وجود داشته باشد و یا حداقل در شرایط ویژه نسبت به شناسایی و برخورد با آنها اقدام شود. اما متاسفانه درحالی که هیچ خبری از برخورد با عوامل اصلی ماجرا (حداقل طبق سناریویی که مطرح شده) نیست، دیواری کوتاه تر از اپلیکیشن های خرید و فروش دیده نمی شود و دم دست ترین راه حل ممکن ایجاد فضای رسانه ای برای حذف یا فیلتر آنها است تا بدین وسیله شاید مشکل موجود کمتر به چشم آید!
فراتر از همه این استدلال ها (و باز هم بر اساس اصول نظریه بازی) باید پرسید که اعمال محدودیت برای اپلیکیشن هایی که اساسا برای افزودن به شفافیت بازار ایجاد شده اند، آن هم به بهانه سو استفاده برخی از آنها، به نفع چه کسانی خواهد بود؟ آیا چنین اقدامی منجر به کاهش شفافیت بازار و نقش آفرینی بیشتر واسطه ها نخواهد شد؟
