ورود پدیدۀ سبک زندگی و تغییر شکل سکونت به معماری آپارتمان

واژه سبک زندگی که اولین بار در سال ۱۹۲۹ توسط آلفرد آدلر مطرح شده بود، به سرعت وارد سایر حوزه های علمی شد. در حوزه های مختلف علمی و توسط اندیشمندان مختلف، تعاریف مختلفی از این واژه مطرح شده است. تعریف کلی این واژه عبارت است از: تغییرات اجتماعی و فرهنگی در زندگی روزمره مردم. عمده تغییرات در سبک زندگی در دوران معاصر، بر اثر افزایش کارایی مدرنیته و تکنولوژی در زندگی مردم رخ داده است. مدرنیته در دوران ناصرالدین شاه قاجار به صورت علنی وارد ایران شد، اما تاثیرات آن به صورت عمده در ساختمان سازی را می توان در ۵۰ سال اخیر و پس از تصویب طرح های جامع شهری مشاهده کرد. این تغییرات به صورت تغییر در محتوا و کارکرد خانه‌های سنتی و تبدیل آنها به آپارتمان بوده است. در همین رابطه و برای یافتن چگونگی تغییرات عناصر فضایی اصلی آپارتمان ها (۱-نشیمن و پذیرایی، ۲-اتاق های خواب و ۳-آشپزخانه) در طی این مدت ۵۰ سال، پژوهشی در منطقه ۹ تهران صورت گرفته است. دلیل انتخاب منطقه ۹ شهر تهران آن است که در محور میانی شهر تهران واقع شده و کمتر مورد هجوم توسعه های سریع قرار گرفته است.  لذا می توان تغییرات تدریجی بافت منطقه و مسکن را در آن منطقه مورد بررسی قرار داد و دلیل دیگر، امکان دسترسی به نقشه های ۵۰ سال گذشته بوده است.

نتایج این پژوهش که با هدف یافتن رابطه، میان تغییرات سبک زندگی و تغییرات کمّی فضاهای اصلی آپارتمان در ایران، به  روش کّمی و بر اساس انتخاب نمونه های تصادفی در دو محله استاد معین و استاد هوشیار (که در نزدیکی محور میانی انقلاب ودارای ویژگی های مشترک فضایی هستند) صورت گرفته نشان می دهد:

نسبت میانگین اندازه آشپزخانه در آپارتمان های مسکونی،  طی ۵۰ سال تغییر نکرده است؛ اما نسبت میانگین اندازه فضاهای خواب و نشیمن و پذیرایی در طول این مدت تغییرات زیادی داشته اند، اما در نهایت، به اندازه نقطه اولیه بازگشته‌اند.

تغییرات ۱۵ ساله(سمت راست) و ۱۰ساله(سمت چپ) ، نسبت میانگین فضاها،  از تصویب طرح جامع تا سال  ۱۳۹۷

هنگام جمع آوری نمونه ها به این موضوع برخوردیم که نقشه های سالهای اول مورد بررسی، علی الخصوص دهه ۵۰  شباهت های بسیاری با نقشه های کنونی آپارتمان ها دارند. نتایج یافته ها هم این مساله را تایید می نماید. بر اساس تغییرات فرهنگی اجتماعی تعریف شده پیرامون سبک زندگی می توان گفت، عمده تغییرات فرهنگی  و اجتماعی برای ایرانیان، انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بوده که منجر به تغییرات بزرگی در سبک زندگی آنها شده است. مهندسین فارغ التحصیل پیش از انقلاب اغلب با تفکرات غربی معماری را آموخته بودند و فضای ذهنی حاکم بر اقشار متجدد ایرانی که در آپارتمان ها زندگی می کردند، فضایی غربی بوده است. پس می توان گفت آپارتمان های اولیه در شهر تهران بر اساس سبک زندگی و الگوهای غربی بوجود آمده اند. اما پس از انقلاب ایران با تغییرات اجتماعی قابل توجه و از طرفی ساخت مسکن انبوه به صورت آپارتمان (که به دلیل افزایش جمعیت بوده)، سبب شده تا اقشار مختلف در آپارتمان زندگی کنند. پس می توان تغییرات بوجود آمده در اندازه اتاق های خواب و فضاهای نشیمن و پذیرایی را مرتبط با این تغییرات دانست. نتیجه جالب دیگر این پژوهش، بازگشت میانگین نسبت اندازه های عناصرفضایی آپارتمان ها، به شرایط قبل است. این را می توان اینگونه معنا کرد، که در حال حاضر، سبک زندگی شهروندان تهرانی به الگوهای اولیه (آپارتمان نشینی دهه ۵۰) نزدیک شده است. این الگو را می توان « الگوی زندگی شهری مدرن » نامید که می تواند برآمده از پدیده جهانی شدن باشد.

*علاقه مندان جهت مطالعه این پژوهش می توانند به مقاله زیر مراجعه نمایند.

*The phenomenon of lifestyle and the architecture of apartments in Iran Case study: the apartments in District 9, Tehran, socio-spatial studies, 3(5)