جایگاه زیبایی شناسی رنگ در فضای شهری

رنگ، این عنصر مهم طراحی و زیباسازی، ارائه دهنده عملکردهای گوناگونی در قلمرو شهر بوده رنگ در فضای شهری امروز جزء مؤلفه‌هایی است که کمتر به آن پرداخته شده است.

بی‌شک به لحاظ تعاملات محیطی و ضرورت یکپارچگی رنگ در محیط نمی‌توان از نقش این عامل مهم در فضای شهری چشم پوشید و نقش آن را یکسره به مصالح معمارانه محیط واگذار کرد.

در واقع رنگ در معماری و شهرسازی جایگاه ویژه‌ای دارد رنگ بخش جدانشدنی از تمامی محیط‌ها، مکان‌ها و فضاهای شهری است، رنگ علاوه بر اینکه بیان احساس انسان است، بیان احساس شهر هم هست، رنگ‌ها می‌توانند زندگی شهری را سرزنده و شاد یا غمگین و سرد نشان دهند. همچنین به‌کارگیری رنگ‌های مناسب باعث برجسته کردن زیبایی‌های شهر یا در جایی باعث پنهان سازی عیوب طراحی می‌شود. در همین خصوص با «سعیده بهداشت» کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری گفت و گویی انجام داده‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:

عناصر تشکیل دهنده رنگ در شهرها چیست؟

در محیط شهری، رنگ را در همه جا می‌توان دید در بدنه و نمای ساختمان‌ها، پوشش بام، کف سازی، مبلمان شهری و فضای سبز، خودروها و حتی آسمان و نیز رنگ آمیزی لباس افراد که همگی نقش مهمی در تعیین چهره رنگی شهر دارند بنابراین نحوه ترکیب و شناخت صحیح ثابت رنگی توسط طراحان در کنار سایر عوامل طراحی می‌تواند شهر را خوانا، باهویت، سرزنده و شاد و زیبا سازد به طوری که شهروندان همواره از شهر خود با خاطره‌ای خوشایند و به عبارتی خاطراتی رنگی و زیبا یاد کنند، عناصر مؤثر در رنگ شهر شامل عناصر طبیعی و غیرطبیعی است.

نقش رنگ در عناصر طبیعی چیست؟

زمین شهری از جمله جاده‌های خاکی، سنگ، چمن، درختان، رودخانه، مناطق ساحلی و همچنین آسمان به وجود آورنده رنگ‌های طبیعی است. رنگ طبیعی شامل دو جنبه (دینامیک) پویا و (استاتیک) ایستا است، رنگ‌های پویا به معنی تمام عناصری که در بخش‌های مختلف زمان مانند آفتاب، عوامل آب و هوایی و رنگ‌های فصلی است و رنگ‌های ایستا را می‌توان به عناصری مانند زمین، سنگ، پوشش گیاهی و آب نسبت داد که رنگ نسبتاً پایداری دارند. به طور کلی می‌توان گفت فضاهای سبز شهری مهمترین عنصر تأمین کننده تنوع رنگی است و در شکل دهی سیمای شهری نقش اساسی دارد.

آگاهی طراحان از گونه‌های مختلف رنگ در طبیعت چه تأثیری در شهر دارد؟

این عناصر می‌تواند شامل پوشش گیاهی و سایر عناصر طبیعی باشد، در شهرها این فضاها شامل پارک‌ها و فضاهای اطراف اتوبان‌ها و خیابان‌ها است، اما در این زمینه بهتر بوده طراحان از گونه‌های مختلف گیاهی جهت بهره از رنگ در طبیعت، آگاهی کافی داشته باشند زیرا تصور عمومی از این عنصر رنگی در بیشترین حالت رنگ سبز است در حالی که پوشش گیاهی بسیاری در طبیعت از این ویژگی برخوردار بوده که با تغییر فصل، رنگ‌های مختلفی را در چشم انداز شهری ایجاد می‌کنند. بنابراین آگاهی از این تنوع می‌تواند ترکیب رنگی مطلوبی را در طراحی مناظر شهری ایجاد کند.

رنگ طبیعت به علت نزدیکی به طبیعت انسان بر رنگ‌های مصنوعی شهری برتری دارد از این رو مناظر طبیعی شهری از مهمترین عامل ایجاد کننده رنگ در شهر است. رنگ‌های مناظر طبیعی در شهر فعال و متغیر بوده و در فصول مختلف سال موجب تنوع رنگی در محیط می‌شوند، بر همین اساس است که می‌بایست محیط‌های دلپذیر شهری از ترکیب حساب شده رنگ در مناظر خویش بهره ببرند.

استفاده از رنگ سبز در شهر چه تأثیری دارد؟

گرچه رنگ غالب طبیعت سبز است اما استفاده از گیاهان سبز در پارک‌ها و کناره اتوبان‌ها به تنهایی پس از مدتی ممکن است منجر به کسالت بصری و عدم توجه شود. هرگز رنگ گل‌ها، پرندگان، درختان و آسمان و دریا، تهاجمی به نظر نمی‌رسند، چشمان انسان‌ها به این رنگ‌ها عادت دارد و با پیام آنها آشنا است به شرط این که در جزئیات نیز از طبیعت پیروی شود. در طبیعت رنگی، یکدست و به اصطلاح تخت نیست حتی در آسمان یا پهنه دریا، سایه‌های بسیار متنوعی از آبی یافت می‌شود. به هرحال باید در نظر داشت به عنوان مثال فضاهایی مانند پارک گرچه تداعی کننده رنگ سبز است، اما الزاماً نباید سبز باشد و گیاهان رنگی زیادی وجود دارد که بسته به نوع پارک می‌توان از ترکیب آنها با سبز بهره جست و یا مبلمان پارک را با توجه به استفاده کنندگان آن رنگ کرد تا سبزی طبیعت پارک‌ها یکنواخت نباشد و دلپذیرتر به نظر آید.

رنگ در عناصر مصنوع چگونه است؟

این عناصر می‌تواند شامل بناها، فضاهای شهری، عناصر متحرک و عناصر ثابت باشد، آنچه باید در مدیریت رنگ در شهر در نظر گرفت تنوع در حین هماهنگی عوامل رنگی شهر است. انواع تبلیغات و تابلوهای شهری، تابلوهای راهنمایی و رانندگی، رنگ پوشش افراد، رنگ خودروها، تغییر فصول، بستر موقعیت جغرافیایی هر شهر، علاوه بر عوامل مرسوم مانند بناها، کف و دیگر عناصر شهری ثابت در چهره رنگی آن تأثیرگذار است. در این مورد حتی انتخاب هدفمند رنگ وسایل نقلیه حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس، تاکسی و … یا دخالت در رنگ آمیزی تابلوها، اعم از تابلوی مغازه‌ها و سایر علائم شهری می‌تواند چهره رنگی شهر را به کلی دگرگون کند.

از این‌رو همواره در تعیین سیمای رنگی شهر باید میان تصمیم‌گیری ارگان‌های مسئول در مورد رنگ عناصر هماهنگی به عمل آید تا رنگ‌های منتخب آنها یا مجوزهای صادره نه تنها چهره رنگی شهر را مخدوش نکند، بلکه هماهنگ و در جهت طرح جامع رنگی شهر باشد.

جایگاه زیبایی شناسی رنگ در فضای شهری چیست؟

رنگ جزئی اصلی از فضای هر شهر است جزئی که در برخی شهرها به آن به عنوان عامل مهم در هویت بخشی، زیبا شناختی و آرام سازی توجه می‌کنند یعنی ایجاد هارمونی، ریتم، کنتراست، تعادل و توازن و دیگر عواملی که وجود آنها منجر به یک ترکیب خوشایند و زیبا شناسانه است و با به‌کارگیری رنگ میسر می‌شود. ایجاد ترکیب خوشایند و زیباشناسانه به کمک رنگ در فضای شهری، علاوه بر محیط شهری مطلوب به ایجاد حس رضایت در مخاطبان شهری می‌انجامد.

علاوه بر آن به کار بردن رنگ‌های مختلف می‌تواند تأثیری فراتر از آشکار ساختن طرح و چارچوب بنا ایجاد کرده و به یک عنصر تزئینی هم تبدیل شود بدین ترتیب باید گفت زیبایی شناسی رنگ در شهر مجموعه‌ای اجرایی از رعایت اصول زیبایی شناسی رنگ و فضای شهری است لذا منظور از زیبایی فرم شهر، فقط تأثیر زیبایی شناسانه کالبد شهر و فضای آن نیست بلکه کیفیت روانی رنگ‌ها، کیفیت حرارتی مصالح و ویژگی‌های آکوستیکی خیابان‌ها و میدان‌ها را نیز در بر می‌گیرد. محیطی که بر روان انسان تأثیری مطلوب بگذارد، تجربه فضایی را تسهیل کند و در تقویت روابط عاطفی متقابل مؤثر باشد، زیباست.

رنگ چه کاربردی در فضاهای شهری دارد؟

یکی از مهمترین اهدافی که باید طراحان و مدیریت شهری مد نظر قرار دهند استفاده از رنگ است، از رنگ‌ها می‌توان به سادگی و با هزینه‌ای کم برای تعریف فضاها، در ایجاد خوانایی، حس وحدت و حس مکان استفاده کرد. حس وحدت و یکپارچگی از ویژگی‌های بارز معماری و شهرسازی ایران بوده است در حالی که اکنون اغتشاش و از هم گسیختگی در شهرها جای آن را گرفته است.

در بسیاری موارد پالت رنگی به صورت ناخودآگاه در یک شهر چنان طی سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است که خود به نشانه و نمادی قوی تبدیل شده است. بسیاری از شهرها، روستاها و مناطق طی سال‌ها سنت‌های رنگی خود را به دست آورده‌اند، حتی محله‌ها و بخش‌های مختلف شهرها نیز می‌توانند حال و هوای رنگی متفاوتی داشته باشد. برای مثال بخش‌های حومه‌ای شهر با بخش‌های صنعتی یا بخش‌های اداری و مرکزی یا بافت تاریخی هر یک دارای کدهای رنگی متفاوتی است از طرفی در هر فرهنگ، رنگ‌ها هویت خاص خود را دارند به طوری که گاه در تصورات ذهنی ما هر بنا با رنگ‌های خاصی تداعی می‌شود برای مثال رنگ‌های فیروزه‌ای و آبی، یادآور بناهای مذهبی و مساجد است و یا با دیدن رنگ‌های تند و شاد به یاد فضاهای کودکانه هستیم.

رنگ‌های مختلف می‌توانند یادآور زمان‌ها، معانی و وقایع خاص باشند برای مثال رنگ‌های سبز تیره و سیاه برای مراسم عاشورا و رنگ‌های زرد، قرمز و نارنجی یادآور فصل پاییز و آغاز مدارس است که هر یک چهره متفاوتی به فضاهای شهری می‌دهند.

شناسایی هویت رنگ در شهر چه تأثیری بر فضاها دارد؟

شناسایی هویت‌های رنگی می‌تواند در خوانا کردن فضا به طراحان شهری کمک کند، طراحی رنگ در شهر از دیدگاه روانشناسی و تأثیر آنها بر انسان می‌تواند در هویت بخشی فضاها تأثیر بگذارد، اما امروزه رنگ‌ها در شهر اغلب بدون هماهنگی با هویت، فرهنگ، تراکم‌های جمعیتی و ساختمانی، اقلیم و جغرافیای شهر و بدون توجه به جایگاه کاربردی آن در زیبایی شناسی شهر انتخاب می‌شوند و بیشتر تابع رنگ مصالح مدرن معماری است.

در انتخاب رنگ‌ها باید به گونه‌ای بسیار سنجیده و با توجه به دیگر کیفیت فضایی و ویژگی‌های محلی از آن استفاده کرد از این رو نمی‌توان با یک شناخت کلی به ارائه راهکارها و ضوابط درباره آن پرداخت و انتظار افزایش کیفیت‌های فضای شهری را داشت.

استفاده از رنگ‌ها با توجه به شرایط اقلیمی، هویت تاریخی و فرهنگ شهر بررسی و اجرا شود، شکل بصری شهرها از منظر رنگی، دارای هویتی خاص شده و سیمای شهرها از بوم رنگی بی‌بهینه از رنگ در محیط هویت و مغشوش به منظری مطلوب و خوشایند تبدیل می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که رنگ را نمی‌توان بعد از ساخت بناها و شهر به آن اضافه کرد، بلکه این امر هنگام ساخت بنا و شهر باید تصمیم گیری شود.

ایمنا