دسترسی در شهر

دسترسی یکی از مهمترین خصوصیات یک شهر خوب است. دسترسی را می‌توان بصور مختلف تقسیم بندی کرد. دسترسی به افراد، دسترسی به فعالیت‌ها، دسترسی به کالاها و منابع، دسترسی به اماکن و دسترسی به اطلاعات، به استثنای مورد آخر، بقیه دسترسیها فیزیکی بوده و وقوع آنها نیازمند شبکه‌های خاصی است. امروزه حل مسائل دسترسی در شهرها و بهبود بخشیدن به کیفیت آن از اهداف عمده‌ی شهرها و شهرسازی به شمار می‌رود. عوامل مختلفی می‌توانند در این امر مؤثر باشند، نظیر: وسیله نقلیه، طول سفر (فاصله مبداء و مقصد)، زمان سفر، هزینه سفر، شبکه دسترسی، توزیع فضاها و بالابردن تراکم. دسترسی مطلوب آنست که کلیه افراد جامعه، اعم از پیر، جوان و معلول، با درآمدها و امکانات مختلف را در بر گیرد و امکان انتخاب را برای همه فراهم سازد.
از نظر طراحی شهری، خیابان‌ها و شبکه‌های اصلی ارتباطی، مهمترین و حساسترین فضاهای عمومی یک شهر را تشکیل می‌دهد. زیرا درصد زیادی از سطح شهرها به این فضاها اختصاص یافته است، مهمترین عنصر اصلی شکل شهر است، محل اتصال و ارتباط فضاها و فعالیت‌های شهری به یکدیگر است، نماد فرهنگی است و بالاخره مهمترین ابزار طراحی شهری به شمار می‌آیند.
دسترسی ارتباط تنگاتنگی با کاربری‌ها دارد، زیرا نحوه توزیع فضایی کاربریها است که مسئله دسترسی با بین آنها مطرح می‌سازد. با گسترده شدن شهرها و دور شدن کاربریها از یکدیگر دسترسی سریع، مطمئن و ارزان به نقاط مورد نظر موضوع بسیار پیچیده و پرهزینه‌ای را پدید آورده است.
با شدت گرفتن مسائل آلودگی هوای ناشی از وسائل حمل و نقل و تراکم رفت و آمد در شبکه‌های اصلی ارتباطی که منجر به اتلاف وقت زیاد و کاهش کارآئی می‌گردد، تجدید نظر در راههای تأمین دسترسی در شهرها و جانشین کردن وسائل نقلیه شخصی یا وسایل نقلیه عمومی، پیاده و دوچرخه جزء اهداف طراحی شهری امروز درآمده است.
مطالعات دسترسی در دو بخش مطالعات مربوط به شبکه و مطالعات مربوط به رفت و آمد صورت می‌گیرد. در مطالعات شبکه، خصوصیات شبکه از قبیل درجه اهمیت، عرض، کیفیت و مشخصات (شیب طولی و عرضی، کف سازی، روشنایی، جدول سازی، فضای سبز، مبلمان، پارکینگ، تفکیک پیاده‌رو و سواره رو، پل، تسهیلات مربوط به معلولین، تفکیک سواره‌رو، ایستگاه اتوبوس و …، وضعیت دیواره‌ها، ارتباط کاربریهای اطراف با شبکه، علائم و تابلوها، تأسیسات مربوط به جمع آوری و هدایت آبهای سطحی، فضای خاص عابر پیاده و نظایر آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در مطالعات رفت و آمد نحوه و میزان استفاده از شبکه مورد بررسی قرار می‌گیرد. اساس این بخش، مطالعات مبدأ و- مقصد(۱) است که نشان می‌دهد سفر از کجا، برای چه منظور، به کجا، با چه وسیله و …. صورت گرفته است. معمولاً انجام این مطالعات پرهزینه بوده و تنها در صورتی که منطقه مورد مطالعه از نظر ترافیکی با مشکل جدّی مواجه باشد انجام آن ضروری می‌باشد. شناخت ترافیک پیاده و سواره، محلی و عبوری، عمومی و خصوصی، و دسترسی مستقیم در مقابل غیرمستقیم از مواردی است که باید در این مطالعات مورد توجه قرار گیرد. مسائلی که از نتیجه این مطالعات ممکن است مشخص شود از این قبیل‌اند: تراکم و کندی ترافیک، نبودن پارکینگ، عدم امکان دسترسی مناسب، برخورد و تداخل پیاده و سواره، فقدان ایمنی، فقدان امکان دسترسی برای گروه خاص، عدم کارآیی شبکه، مشکلات عبور عابرین پیاده، فقدان وسایل نقلیه جمعی، عدم تناسب عرضه و تقاضای وسائل نقلیه، کافی نبودن علائم و تابلوها، عدم تخصیص فضای خاص دوچرخه سواری، سروصدا و دود ناشی از وسائل نقلیه، برخورد ترافیک عبوری و محلی، فقدان سلسله مراتب دسترسی و مسائل مربوط به الگوهای رفتاری استفاده کننده از فضاهای شهری.
با توجه به مسائل شهرهای امروزی چند نکته را می‌توان به عنوان اهداف دسترسی در طراحی فضاهای شهری مورد تأکید قرار داد:
* پیاده روی و دوچرخه سواری به عنوان جانشین مناسبی برای اتومبیل.
* طراحی محورهای پیاده در مراکز شهری با هدف فرهنگی، تجاری، تفریحی و …
* الویت دادن به وسائل نقلیه عمومی در مقابل وسائل نقلیه خصوصی.
* طراحی بر اساس نیازهای انسان نه ماشین.
* تلاش در کاهش مصرف سوختهای فسیلی جهت بهبود کیفیت هوای شهرها.
* استفاده از ابزار و تمهیدات گوناگون نظیر درخت جهت کنترل و کاهش آلودگی صدا و هوا در شبکه‌های اصلی ارتباطی.
* با استفاده از مفهوم کاربریهای مخلوط (۲) و نزدیک کردن محل کار و زندگی می‌توان از طول و تعداد سفرهای شهری کافی، مشکلات دسترسی را کم کرد.
(Coupland 1996. Ch. 6)
* بالابردن تراکم تا حد معقول از نیاز به سفرهای طولانی تا حدودی می‌کاهد.
* با استفاده از تدابیر گوناگون، شرایط محیطی مساعدی برای معابر می‌توان فراهم کرد.
* در طراحی فضاهای دسترسی توجه به الگوهای رفتاری امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
* برخلاف نظریه به مدرنیست‌ها، خیابانها باید در کنار عملکرد شهری، عملکردهای فرهنگی، اجتماعی، تفریحی و … را دارا باشند (Appleyard 1981)

پی‌نوشت‌ها:

۱٫ Origin- destination
۲٫ Mixed use

منبع مقاله :
بحرینی، حسین (۱۳۹۳) فرآیند طراحی شهری، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.