پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
برزن نیوز: «هویت» پیوند سیمای شهری قدیم با سیمای شهری معاصر است، شهرها در گذشته با ساختار و بافت‌های همگون و نسبتا سنتی، مطابق با شرایط اقلیمی، نیازها و عقاید مذهبی مردم شکل گرفته بود، اما آنچه که امروز در سیمای شهرها نظاره‌گر هستیم نوعی ناهنجاری ساختاری، هویتی و آشفتگی کالبدی است که باید نشانی هویت را در آن جست و جو کرد.
انفجار و تراکم فزاینده جمعیت، بیگانه شدن انسان از طبیعت، کمبود مسکن، فقر، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، ترافیک، زاغه نشینی، شیوع زندگی ناسالم و در نهایت بی هویتی شهروندان، همه نشان از لجام گسیختگی پدیده شهرنشینی و نیاز به برنامه‌ریزی و توجه ویژه به شهر دارد. اگر یکی از لازمه‌های حل مشکل را در آگاهی شهروندان از شرایط جدید بدانیم، مسأله هویت شهری اهمیت به سزایی می یابد.
امروزه روند شتابان تغییرات دنیای مدرنیته در عرصه‌های مختلف از یک سو و سیل ایده‌ها و طرح‌های جدید در طراحی و معماری از سوی دیگر موجب شده که سیمای شهرها تا حد زیادی مخدوش شود.
هویت شهری دستوری و بخشنامه‌ای نیست
«جبار رحمانی»، استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در پاسخ به این سؤال که چرا شهروندان ایرانی با مشکل بی‌هویتی در شهرها مواجه هستند؟، می‌گوید: مسئله اصلی در هویت شهروندان، نهادینه نشدن الگوها و هنجارهایی در الگوهای هویتی است که توسط افراد به عنوان خصیصه‌های تعیین کننده «ما» جمعی و گروهی شناخته شود.
وی اضافه می‌کند: متأسفانه باید اذعان کرد که هویت موجود با نیازها و ضرورت‌های رفتاری و شناختی و هنجاری شهر جدید همخوان نیست و نیاز به نوعی باز آرایی و تحول هویتی دارد.
استادیار فرهنگی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح می‌کند: هویت شهری و شهروندی، امری دستوری و بخشنامه‌ای نیست، بلکه امری زیسته و زندگی گونه است، لذا تاریخ صد ساله اخیر ایران، تاریخ توسعه شهرنشینی و غالب شدن شهر به مثابه فرم اصلی زندگی و جامعه ایرانی است، اما هنوز این فرآیند اتمام نیافته است.
وی با اشاره به مدرنیته اظهار می‌کند: مدرن شدن یک فرهنگ، لزوماً یک قالب ثابت جهانی ندارد که بتوان آن را مبنای تعریف و سنجش و ارزیابی مدرن بودن ایرانیان در نظر گرفت؛جامعه ایران از مدت‌ها قبل وارد جهان مدرن شده است و این به معنای خروج از سنت نیست.
رحمانی معتقد است: «دوگانه سنت و مدرنیته یک دوگانه مفید نیست، زیرا سنتی‌ترین عناصر که می‌توان به صراحت آنها را متعلق به دوران پیشامدرن دانست، امروز در عصر مدرن و در جهان مدرن و زندگی نوین جاری است، لذا دیگر آن شکل ناب و خالص سنتی و پیشامدرن را ندارند؛ در واقع آنچه که شاهد هستیم، ورود عناصر نوین بسیاری به زندگی ما هم در عینیات زندگی و هم در امور ذهنی و مقوله‌های فرهنگ غیر مادی است و همچنین عناصر پیشینی که صورت بندی نوینی یافته‌اند و در بستر و زمینه جدید سهمی متفاوت در زندگی ایرانیان دارند.»
وی با بیان اینکه اگر از دوگانه هویت و بی هویتی استفاده کنیم، می‌توان گفت که بر اساس این دوگانه تصنعی، مدیریتهای شهری در ایران بیش از آنکه عامل هویت بخشی باشند، عامل اختلال و آشفتگی بوده‌اند، تصریح می‌کند: به عنوان مثال تقلیل شهر ایرانی به وسیله نقلیه‌ای به نام ماشین سبب شده ماشین مبنای فرم شهر، روابط شهروندان و همچنین الگوی شناختی برای درک فضاهای شهری باشد؛ به همین سبب شهر، بیش از هر چیزی رنگ و بوی تکنولوژی ماشین را دارد، این سیاست اشتباه مدیران شهری است که شهرها را با چنین اختلال‌های جدی مواجه کرده‌اند.
استادیار فرهنگی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی تاکید می‌کند: از این منظر است که اصلاحات قبل از آنکه در مردم مهم و مقدم باشد، اصلاح در منطق برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و مدیریتی شهری ضرورت دارد؛ مدیران شهری در شرایط فعلی بیش از آنکه به بهبود شهرها فکر کنند، به وضعیت آنومیک شهرهای دامن زده‌اند.
نگاه ژورنالیستی به معماری و شهرسازی عامل افزایش بحران هویت
«سیداحمد حسینی‌نیا»، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان در این باره می‌گوید: مجموعه خصوصیات و مشخصاتی که در حوزه‌های مختلف از جمله شهرسازی، فلسفه، علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی و حتی زیست شهری با یکدیگر وجه اشتراک دارند که این اشتراک ویژگی‌هایی به محیط شهری می‌دهد و آن را از سایر شهرها متمایز می‌کند، هویت شهر نامیده می‌شود.
وی با بیان اینکه مؤلفه‌های اصلی زیادی در هویت شهری دخیل هستند، ادامه می‌دهد: با توجه به وجوه سه گانه تمدن(کُنش، ارزش و بینش)، وقتی صحبت از هویت می‌شود، سه مؤلفه انسان، فرهنگ و محیط شهری در هویت نقش‌پذیری دارد که از ماحصل اشتراکات هر سه مؤلفه نسبت‌های بین فرهنگ، محیط و انسان را کشف می‌کنیم.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با اشاره به بحران‌های هویتی شهر و راهکارهای جلوگیری از آنها تاکید می‌کند: با ورود مدرنیته هر چند محصولات بسیار خوبی برای بشر به همراه داشت، اما در بخش هویت تا حدودی یکسان‌سازی در حوزه شهرسازی را رقم زد و این «پارادوکس» به دغدغه دانشگاهیان تبدیل شد.
وی با بیان اینکه دو نگاه توحیدی و غیرتوحیدی در بخش بحران هویتی شهر وجود دارد، تصریح می‌کند: با ورود مدرنیته در معماری و شهرسازی، با انحطاط و از هم گسیختگی مواجه می‌شویم و ارزش‌های معماری که برخاسته از فرهنگ و تمدن است کمرنگ می‌شود، حتی نسبت‌های بین معماری غربی با فرهنگ ایران نادیده گرفته می‌شود و جرقه‌ها از اینجا آغاز شده است.
حسینی‌نیا با تاکید بر اینکه نگاه ژورنالیستی در بخش اجرایی حوزه معماری و شهرسازی سبب افزایش بحران هویت می‌شود، اظهار می‌کند: در حوزه «تمدن» عدم تجانس و تناسب مبانی بینشی و ارزشی در بخش معماری که در شرایط معاصر با آن مواجه هستیم، با کُنش‌ها و سبک‌هایی که در کالبد شهر رایج شده و از آن به عنوان «معماری ژورنالیستی» نام می‌بریم، حلقه مفقوده هویت شهری است که باید به آن بپرداخته شود.
وی ادامه می‌دهد: وقتی صحبت از وجوه سه گانه تمدن(کُنش، ارزش و بینش) در دو سطح سخت و نرم تمدن به میان می‌آید، نگاه سطوح نرم که به ارزش‌ها و کُنش‌ها باز می‌گردد، بر روی ساختارهای فرهنگی دست می‌گذارد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان معتقد است: «موضوع مهاجران در شهر و انطباق‌پذیری با فرهنگ اگر درست تبیین شود، بی‌شک اثرات مثبت خود را بر جای می‌گذارد، اما اگر مسایل غیرفرهنگی در محیط شهری غالب شود، یقیناً از موضوع هویت فاصله خواهیم گرفت.»
وی با بیان اینکه هویت در حوزه معماری، بدنه‌های شهری، ساخت و سازهای شهری، سیما و نماهای شهری و الگوی مصالح است، تصریح می‌کند: در جهان‌شهر اصفهان دو مؤلفه اصلی «معماری اصیل مکتب اصفهان» و «معماری اقلیمی اصفهان» وجود دارد؛ وقتی صحبت از اقلیم به میان آید مصالح خود را نشان می دهد، وقتی صحبت از مکتب اصفهان باشد، مؤلفه‌هایی همچون تناسب، تعادل و تضاد در معماری شهر خودنمایی می‌کند، از این رو وقتی معماری مسجد، مسکن و بازار را انجام می‌شود، باید تضادها خود را نشان دهد.
چگونه از بحران هویتی پیشگیری کنیم؟
حسینی‌نیا می‌گوید: اگر برهم‌کُنش و حضور مهاجران را مدنظر قرار دهیم، اما انطباق‌پذیری فرهنگ را در نظر نگیریم، با این مباحث در حوزه معماری اقلیمی و معماری مکتب اصفهان با مشکل مواجه شده و در واقع به تشدید بحران هویت کمک کرده‌ایم؛ البته شاید این موضوع نقدی ایجاد کند که فرهنگ اصیل ایرانی یک چارچوب و اشتراکات کلی دارد و قطعاً این موضوع را قبول دارم، اما انطباق معماری رایج در فضای شهری کنونی و عدم تجانس با مبانی بینشی و ارزشی بسیار مهمتر از این مباحث است.
وی با اشاره به نقش مدیریت شهری در جلوگیری از بحران هویتی، اظهار می‌کند: این موضوع دو سویه است و مدیریت شهری و شهروندان باید به اتفاق همدیگر این موضوع را مدیریت کنند.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تاکید می‌کند: مدیریت شهری در حوزه کالبدی نسبت به طرح ضوابطی که جداره‌ها و کالبد شهری را انتظام و انسجام دهد، اقدام کرده و این برگرفته از مکتب اصفهان است که از این سبک معماری برخوردار بوده و هست.
وی با بیان اینکه در حوزه مدیریت شهری باید شهر را دقیق‌تر شکافت و ضوابط و مقررات مربوطه را تبیین کرد، می‌گوید: از شهروندان متقاضی ساخت و ساز انتظار می‌رود با توجه به اینکه موضوع سبک معماری اصفهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، از رویکردهای ژورنالیستی مُدگرا یا مُد باور و استفاده از مصالح حجاری و پیکرتراشی شده که هیچ تناسبی با معماری اصیل اصفهان ندارد، فاصله بگیرند تا اصالت معماری اصفهان حفظ شود.
منبع:ایمنا
