پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
برزن نیوز: انجمن جامعه شناسی ایران با حمایت معاونت اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران، نشستی کارشناسانه درباره جنبه های اجتماعی فرهنگی سیلاب های اخیر در روز شنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۹۸ برگزار کرد. موضوع این نشست بررسی جنبه‌های اجتماعی فرهنگی در مرحله وقوع سیل و امدادرسانی، بازسازی و بازتوانی، و نیز پی آمدهای اجتماعی فرهنگی این فاجعه طبیعی بود. همچنین این پرسش مطرح بود که علوم اجتماعی و انجمن های علمی چه مسئولیتی دارند و چه نقشی می توانند ایفا کنند. شرکت کنندگان در این نشست عبارت بودند از: سیدحسین سراج زاده (رئیس انجمن جامعه شناسی ایران)، محمدرضا جوادی یگانه (معاون اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران)، سیامک زندرضوی (عضو هیات مدیره و مدیر کمیته دفاتر انجمن جامعه شناسی ایران) مدیران دفاتر انجمن جامعه شناسی ایران که شهر و استان آنها در سیل آسیب دیده و دارای تجربه های میدانی بودند (نازمحمد اونق – بجنورد، علیرضا قربانی- گلستان، علی‌یار احمدی- شیراز، مجتبی ترکارانی- لرستان، حسین ملتفت- خوزستان، محمدرضا ایرانمنش-دزفول، مریم توسکی- اراک) مسئولان و نمایندگان چند سازمان مردم نهاد که در امر امداد حضور فعالی داشته اند (آقای منصوریان-انجمن احیا، خانم شریف پور- شبکه یاری)، نواب شمسی پور (مدیرکل آموزش هلال احمر) و چند نفر از صاحبنظران و کنشگر فعال در این حوزه (مسعود گلچین، سعید مدنی، محمد رضا جلایی پور، راضیه خزاعی).
در ابتدای جلسه دکتر سراج زاده (رئیس انجمن جامعه شناسی ایران) ضمن تشکر از حضور افراد شرکت کننده در جلسه به دلایل چرایی تشکیل جلسه اشاره کرد. وی وقوع سیل در نوروز ۹۸ در ابعاد گسترده که جان شریف چند تن از هموطنان‌مان را گرفت و خسارت زیادی را به مردم مناطق مختلف کشور وارد کرد را فاجعه ملی قلمداد کرد و گفت: استان های زیادی در سطح کشور درگیر این مسئله بودند اما ابعاد تخریب در استان های گلستان، لرستان، خوزستان، فارس و ایلام بیشتر بوده است. خوشبختانه حساسیتی در سطح مردم و مسئولان نسبت به قضیه شکل گرفته است و نوعی جوشش ملی برای کاهش خسارات و امداد رسانی شکل گرفته است.
سراج زاده افزود: پدیده های طبیعی جنبه‌های مهم اجتماعی فرهنگی دارند که بی توجهی به آنها می تواند ابعاد خسارت را بیشتر کند و یا برعکس توجه به آنها می تواند سازمان دهی خوب برای مواجهه با بلایای طبیعی ایجاد کند.اگر چه سیل اخیر مصیبت و فاجعه ملی بود اما خوشبختانه نوعی خودآگاهی را در سطح جامعه به وجود آورده است. دستگاه های اجرایی، سازمان های مردم نهاد و خیریه، مردم عادی، دانشگاهیان و پژوهشگران با مسئولیت شناسی بیشتری وارد عرصه خدمت رسانی شده اند. همانطور که در فضای مجازی و جامعه مدنی درخواست شده بود با دستور رئییس جمهور هیات گزارش ملی سیلاب، متشکل از دانشگاهیان هم تشکیل شده است.
دکتر سراج زاده هدف از این جلسه را در وهله اول ارائه گزارش میدانی دفاتر استانی انجمن جامعه شناسی که به طور مستقیم با مسئله سیلاب روبرو بوده اند، همچنین استفاده از نظریات برخی از همکاران فعال در حوزه های اجتماعی که بر اساس مسئولیت شناسی اجتماعی و انسان دوستی در مناطق سیل زده حضور داشتند و همینطور فعالان در انجمن های مردم نهاد، و سایر صاحبنظران و کارشناسان در حوزه محیط زیست و مدیریت بحران دانست و ادامه داد: بدون تردید کمیته مسئول برای ارائه گزارش ملی نیازمند نظریات صاحبنظران و پژوهشگران است. بدون استفاده از دستاوردهای علمی در ایران نمی توان مسیر آینده را به نحوی ترسیم کرد که آمادگی جامعه در مواجهه با حوادث طبیعی بیشتر باشد و در مقابل آن دچار بی سازمانی و آشفتگی و غافل‌گیری در نهادهای مسئول و مردم نشود. با توجه به خطر خیزی جامعه ما برای آینده باید از یک منظر علمی فرهنگی و جامعه‌شناختی برنامه هایی را تدارک دید تا آمادگی بیشتری برای مواجهه با حوادث طبیعی فراهم شود.
دکتر سراج زاده، در پایان با تشکر از حضور دکتر شمسی پور (مدیر کل آموزش همگانی جمعیت هلال احمر)، از این سازمان به عنوان اصلی ترین سازمان ملی اقدام کننده برای مواجهه با بحران یاد کرد که در مواقع حادثه بایستی با رویکردی ملی مدیریتی متمرکز داشته باشد تا سایر تلاش ها از بین نرود. وی همچنین اشاره کرد که شهرداری تهران به عنوان شهرداری معین استان خوزستان اقداماتی داشته و از دکتر جوادی یگانه به عنوان معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران به دلیل اقدامات عملی و حمایت از برگزاری این نشست و اهتمامی که در برگزاری چند نشست کارشناسانه دیگر داشته تشکر و اظهار امیدواری کرد که نشستها و گفتگوهای کارشناسانه به صورت سازمان یافته و هم افزا بتواند به افزایش دانش ما در رابطه با سیل و ایجاد حساسیت و خودآگاهی بیشتر کمک کند و تبیین مسئله سیل به یک مسئله جدی در بین اهل پژوهش و دانشگاهیان تبدیل شود تا از ثمره آن در آینده استفاده شود.
دکتر جوادی یگانه (جامعه شناس و معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری) نیز ضمن گزارش فعالیت های پیشگیرانه شهرداری تهران در ایام نوروز برای مقابله با خطر سیل و همچنین گزارش اقدامات شهرداری تهران به عنوان شهرداری معین استان خوزستان، به بیان این نکته پرداخت که بایستی تمامی تجربیات نهادهای مختلف ملی و مردمی و همچنین تجارب زیسته کنشگران اجتماعی فعال در مسئله سیلاب به صورت کاربردی تهیه و تدوین شود.
پس از آن دکتر زند رضوی (مدیر دفاتر استانی انجمن جامعه شناسی ایران) که مسئولیت تنظیم وقت سخنرانان در این جلسه را به عهده داشت به هر سخنران به میزان ده دقیقه زمان برای ارائه گزارش اختصاص داد. ترتیب ارائه سخنرانی ها بر اساس زمان وقوع سیلاب ها و از مباحث منطقه ای به مباحث کلان کشوری تنظیم شده بود.
در ابتدا گزارش دفتر استانی گلستان ارائه شد. دکتر اونق ضمن عرض تسلیت به هموطنان آسیب دیده از این حادثه ،در ابتدا به معرفی استان گلستان پرداخت و با بیان خصوصیات طبیعی و جغرافیایی این منطقه به چگونگی جاری شدن سیلاب ها در این منطقه اشاره کرد. او مسئله سوء مدیریت در دامن زدن به بحران سیل در استان گلستان را به عنوان مسئله ای قابل تامل مطرح کرد و عقیده داشت برخوردها در این نوع قضایا از نوع واکنشی است و هیچ هم افزایی بین دانشگاه ها و دستگاه های دولتی وجود ندارد. دیگر نماینده این استان دکتر قربانی نیز به مشکلات زیر ساختی این استان در مواجهه با آسیب سیل اشاره کرد و به بیان مشکلات در زمینه مدیریتی (مسائلی همچون موازی کاری سازمان های مختلف) و برخی مسائل به وجود آمده پس از سیل، پرداخت.
نماینده استان فارس دکتر علی‌یار احمدی نیز راجع به سیل شیراز صحبت کرد و دلیل اصلی سیل را دستکاری‌های غیر کارشناسانه که ظرفیت طبیعی مسیر سیلاب را کاهش داده بود دانست که باعث شد تلفات جانی این سیل به نسبت حجم سیل چند برابر باشد.
پس از آن دکتر مجتبی ترکارانی به نمایندگی از استان لرستان ضمن اشاره به علل ریشه ای و مقطعی وقوع سیل در این استان به تشریح پیامدهای مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اداری و زیست محیطی سیل این استان و ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخت. دکتر توسکی نیز در ادامه به بیان مشاهداتش از این منطقه و بیان تجربیات همدلانه خود از مردم درگیر در سیلاب پرداخت. دکتر سعید مدنی نیز به عنوان جامعه شناس فعال در میدان، در زمان وقوع سیل، بحث خود را با عنوان امکان و امتناع وقوع سیل در استان لرستان مطرح کرد. وی در نتیجه گیری سخنان خود به بیان این نکته پرداخت که مدیریت بحران در مناطق آسیب دیده بدون مشارکت جامعه مدنی امکان پذیر نیست. یک مدیریت متمرکز نمی‌تواند بدون توجه به جوامع محلی مشکلات متعدد زیست محیطی را حل و فصل کند.
نماینده دفتر استانی انجمن در استان خوزستان، دکتر ملتفت نیز با ارائه ویدئوهایی از وضعیت سیل در این استان به تشریح وضعیت منطقه مذکور پرداخت. وی عدم مدیریت آب سدها را عامل اساسی سیل در این استان دانست. همچنین دکتر گلچین، جامعه شناسی که در آن ایام در این استان حضور داشت، با تشریح ابعاد مسئله سیل اظهار داشت که میزان بارندگی و حجم آب ورودی به سدها بی سابقه و وقوع سیلاب غیرقابل اجتناب بوده است. وی همچنین به نکاتی در زمینه ابعاد فاجعه و دشواری های امدادرسانی اشاره کرد. دکتر جنادله نیز با اشاره به این نکته که باید از حوادث قبلی برای ایجاد راهکار در رابطه با مسائل جدید سود جست، به اهمیت نقش عامل انسانی در سه سطح اعم از علت فاجعه، نحوه مواجهه با فاجعه و پیامدهای فاجعه پرداخت. ایشان توجه به خصوصیات زیستی و جمعیتی و داشتن دید تاریخی در بررسی اینگونه مسایل را مهم دانست.
پس از اتمام گزارش‌های دفاتر استانی، سلیمه شریف پور نماینده سازمان مردم نهاد شبکه یاری کودکان کار (زیر مجموعه شبکه یاری که متشکل از چند سازمان مردم نهاد می باشد) که در روزهای آغاز سیل در منطقه آق قلا حضور داشتند از چگونگی هماهنگی سازمان های مردم نهاد برای کمک رسانی به سیل زدگان و همچنین از محدودیت هایی که این سازمان ها در آن مناطق برای کمک رسانی با آن مواجه بوده اند، گزارشی ارائه کرد. منصوریان به عنوان مدیر عامل انجمن احیا با اشاره به تجربه طولانی فردی و سازمانی خود در امر مددکاری و امدادرسانی، از اینکه برخی از نهادهای حکومتی نگاه مثبتی به سازمان های مردم نهاد ندارند و برای آنها محدودیت ایجاد می کنند گلایه کرد و برای بازسازی و بازتوانی آسیب دیدگان از سیل پیشنهادهایی ارائه داد.
در ادامه این نشست دکتر شمسی پور به عنوان مدیرکل آموزش های همگانی جمعیت هلال احمر با بیان این نکته که علی رغم وقوع مکرر حوادث در جامعه ما، آموزش مدیریت بحران به درستی صورت نمی گیرد، خواستار کمک همگانی به آموزش همگانی جمعیت هلال احمر شد و با ذکر مثال هایی تاکید کرد که این جمعیت در جنبه های فرهنگی اجتماعی امدادرسانی نیازمند همکاری اهل علوم اجتماعی است.
پس از ایشان دکتر راضیه خزاعی به عنوان فعال حوزه محیط زیست از تجربیات زیستۀ خود در مناطق آسیب دیده سخن گفت و معتقد بود می توان با ارتقا تاب آوری جوامع در حوزه پیشگیری، مواجهه و امدادرسانی در حوزه مسایل مربوط به بلایایی طبیعی عملکرد بهتری داشت. همچنین ایشان توجه به مدیران کارآمد در کنار مدیران محلی که الفت بیشتری بین مردم ایجاد کنند را به عنوان یک پیشنهاد راهبردی در زمینه مدیریت بحران در مناطق سیل زده مطرح کرد.
محمدرضا جلایی پور نیز به عنوان جامعه شناس و کنشگر فعال در کمک رسانی به استان های مذکور به چند نکته و پیشنهاد کاربردی به انجمن جامعه شناسی ایران در جهت توجه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی مسئله سیل اشاره کرد.
سپس دکتر ایرانمنش (نماینده دفتر انجمن جامعه‌شناسی در دزفول) به عنوان متخصص در حوزه مدیریت بحران به ایراد سخنرانی در این زمینه پرداخت. به نظر ایشان باید توانمند سازی را از خودمان (نهادهای مدنی و سازمان های مردم نهاد) شروع کنیم و همچنین باید با سازمان های دولتی تبادل نظر بیشتری داشته باشیم.
در پایان دکتر سراج زاده اعلام کرد که مشروح مطالب مطرح شده در این جلسه برای آگاهی و بهره برداری عمومی منتشر می شود.
