پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
برزن نیوز: فرآیند کار شهرسازی به طرح هایی ختم میشود که در اثر آنها، حق هایی از افراد جامعه، اعم از افراد دولتی و سازمانی یا افراد خصوصی، سلب یا حق هایی به آنها واگذار میگردد؛ به اینکه حق چیست و چه تعریفی دارد و دیگر مبانی و تعاریف حقوقی، در یادداشت های آتی خواهیم پرداخت. شهرسازی، این ایجاد یا سلب حق را از طریق ابزارهایی شامل نقشه ها و ضوابط پیشنهادی خود انجام می دهد.
حقوق هم در ابعاد نظری و عملی خود به دنبال حق است و سعی دارد حق افراد جامعه را تعیین، شناسایی و به آنها واگذار کند و این کار را از طریق قانون و دستگاه های قضایی انجام می دهد.
پس هم شهرسازی و هم حقوق با مقوله حق مرتبط اند و آن را ایجاد یا سلب می کنند. ابزار آنها نیز ضابطه و قانون است که ماهیتی مشابه دارند. برای مثال، حقوق مشخص میکند که کسی که مالک زمین است حق دارد از ملک خود استفاده کند و شهرسازی مشخص می کند که آن فرد چگونه میتواند از ملک خود بهره ببرد، چه ساختمانی بسازد، چگونه بسازد، چقدر بسازد، چه کاری در آن زمین و ساختمان انجام بشود یا نشود و غیره. پس هر دوی شهرسازی و حقوق را میتوان از جنس قانونگذاری دانست. اما قانونگذاری یا تعیین ضوابط، عملی دفعی، مستقل و تک بعدی نیست بلکه شبکه ای در هم تنیده از منافع، افراد و سازمان ها در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، تاریخی و غیره، در آن موثر و ذینفع اند. از این رو، طرح های شهرسازی پس از تصویب، محملی می شوند برای انواع تعارض ها میان صاحبان حق، مدعیان حق و متولیان اداره امور جامعه.
یکی از مهمترین این تعارضات ریشه دار و کلاسیک، تعارض میان منافع عمومی و منافع خصوصی است. شهرسازی و حقوق هر دو مدعی احقاق منفعت عمومی و پاسداشت منافع خصوصی و همچنین، در مظان اتهام قربانی کردن یکی به پای دیگری هستند. این سوال که چگونه می شود نیازهای عمومی جامعه را تامین و منافع خصوصی افراد را محافظت کرد همواره از چالش های پیش روی شهرسازی و حقوق بوده است. تعدادی از سوال های کلی که در اثر نگاه به شهرسازی با عینک حقوق، مطرح میشوند عبارتنداز:
۱) شهرساز بر چه اساس میتواند اراضی و املاک اشخاص را در طرح های شهری قرار دهد؟
۲) مسئولیت دستگاه های حاکمیتی در تصویب و اجرای طرح های شهرسازی چیست و هر سازمانی چه صلاحیت هایی دارد؟
۳) طرح مصوب به چه معناست و وجود آن چه تاثیری ایجاد میکند؟
۴) منافع ناشی از طرح های شهری چگونه به افراد تعلق می گیرد؟
۵) ضررهای ناشی از طرح های شهری چگونه و توسط چه کسی باید جبران گردد؟
۶) چه بخش هایی از طرح شهرسازی در مراجع قضایی در رسیدگی به دعاوی و حل اختلافات، به کار میرود؟
۷) دادگاه های عمومی و اداری و رویه قضایی چه ارتباطی با طرح های شهرسازی دارند و چه تاثیری بر طرح ها میگذارند؟
۸) کمیته های فنی، کمیسیون ها و مراجع شبه قضایی چه صلاحیت هایی دارند و چه نقشی در شهرسازی و احقاق یا تضییع حقوق افراد ایفا میکنند؟
۹) ضوابط شهرسازی واجد چه ضمانت اجراهایی هستند و تخلفات شهرسازی و ساختمانی چگونه صورت میگیرند؟
۱۰) ضوابط شهرسازی در چه زمینه هایی وضع می شوند و چه نسبت و رابطه ای با قوانین، اصول و قواعد حقوقی دارند؟
و تعداد کثیری از سوالات کلی و جزئی دیگر.
به این ترتیب، شهرساز که حاصل کارش بر حقوق افراد جامعه تاثیر میگذارد لازم است به دانش حقوق آشنا و به ابزارهای حقوقی مجهز باشد تا طرح پیشنهادی وی دارای توجیه حقوقی و قانونی بوده و بتواند علاوه بر نیازمندی های فنی، نیازهای حقوقی شهر و شهروندان را نیز برآورده نماید.
ورود به مباحث حقوقی، نیازمند برخورداری از مبانی دانش حقوق است که بسیار گسترده بوده و برای دانش آموختگان شهرسازی، غریب و اغلب، ناملموس است؛ از این رو در یادداشت های آتی، ابتدا مختصرا به بیان مقدمات علم حقوق پرداخته و سپس با جزییات بیشتر، وارد مباحث شهرسازی و حقوق خواهیم شد.
*استفاده از مطلب بدون ذکر منبع غیر مجاز است.
