از گرمای سوزان تا سیلاب ویرانگر؛ شهرها چگونه تاب می‌آورند؟

 نقش شهرها در سازگاری با اقلیم بسیار مهم است، زیرا با توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماندها، افزایش سبزی و ارتقای بهره‌وری انرژی می‌تواند به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک کند؛ اقداماتی از جمله احداث ساختمان‌های سبز، توسعه سیستم‌های آبیاری مدیریت‌شده و ایجاد فضاهای سبز عمومی نیز از دیگر راهکارهای مهم در این زمینه است.

اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی همچون دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر ویژگی‌های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی گفته می‌شود و سازگاری با آن به معنای تطابقِ سامانه‌های طبیعی و انسانی در پاسخ به محرک‌های فعلی یا پیش‌بینی‌نشده اقلیمی یا اثرات آن‌ها، به‌گونه‌ای است که منجر به تعدیل خسارات و بهره‌مندی از فرصت‌های سودمند شود.

امروزه خطر تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر شهرها که محل زیست بیش از نیمی از جمعیت جهان است، مورد توجه برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان شهری قرار گرفته است، زیرا شهرها نقش مهمی در دستور کار جهانی برای پرداختن به چالش تغییرات اقلیمی دارند و اثرات تغییرات اقلیمی بر شهرها به یکی از چالش‌های جدی برای شهرهای جهان، مسئولان و مدیران شهری تبدیل شده است.

در جهان به سرعت در حال تغییر و پیچیده امروزی، تاب‌آوری شهری به مفهومی حیاتی در مدیریت شهری تبدیل شده است، زیرا به ظرفیت یک شهر برای بازگرداندن و سازگاری با شوک‌ها و فشارهای مختلف همچون بلایای طبیعی، رکود اقتصادی و چالش‌های اجتماعی اشاره دارد و شامل توانایی آن برای جذب، بازیابی و تغییر در مقابله با این چالش‌ها و در عین حال حفظ عملکردهای اساسی و حمایت از رفاه ساکنان خود می‌شود.

شهرها نقش مهمی در سازگاری با تغییرات اقلیم دارند و این موضوع به‌عنوان یک اولویت جهانی مطرح شده است، از این‌رو شهرها می‌توانند با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بهبود کیفیت هوا، استفاده بهتر از منابع، ترویج پروژه‌های معماری پایدار و مشارکت عمومی در سطح جامعه به سازگاری با اقلیم کمک کنند، همچنین برنامه‌ریزی طرح‌های مرتبط با سازگاری اقلیمی در سطح جهانی به یک اولویت تبدیل شده است.

تاب‌آوری شهری به‌عنوان توانایی قابل اندازه‌گیری هر سیستم شهری با کارکردهای گوناگون و سازوکار آن با محیط و کنش‌های موجود و احتمالی با ساکنان شهر، برای حفظ تداوم و استمرار عملکرد در سطح مطلوب در طول تمام تنش‌ها و پس از اعمال تغییرات در آن‌ها، در حالی که سازگاری مثبت و تبدیل به سمت پایداری است، تعریف می‌شود.

شهر تاب‌آور برای آماده شدن و پاسخگویی به هر نوع مخاطرات طبیعی و انسانی، ناگهانی و کند، مورد انتظار و غیرمنتظره، ارزیابی، برنامه‌ریزی و اقدام می‌کند؛ این شهرها موقعیت بهتری برای محافظت و ارتقای زندگی شهروندان، تضمین دستاوردهای توسعه، ایجاد محیط قابل سرمایه‌گذاری و تغییرات مثبت دارند.

مدیریت‌های شهری و ساکنان آن باید متوجه تأثیرات اقلیمی بر زندگی خود باشند

محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: فرهنگ‌سازی لازم باید انجام شود تا تمام شهروندان متوجه تغییرات اقلیمی و اثرات آن شوند، همچنین شهروندان باید تلاش کنند تا محیط شهری آن‌ها با اقلیم سازگار باشد.

وی اضافه می‌کند: در کشور ایران با تغییرات اقلیمی روبه‌رو شده‌ایم و تشخیص شرایط اقلیمی جدید از جمله موضوعات مهم است که باید به یکی از الزامات فرهنگ شهروندی و مدیریت شهری تبدیل شود.

رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه مدیریت شهری نقش مهمی در سازگاری شهر با شرایط اقلیمی دارد، خاطرنشان می‌کند: تاب‌آوری شهرها در برابر تغییرات اقلیمی لازمه ادامه حیات شهروندان است و در واقع آن‌ها شرایط محیطی را باید با اقلیم منطقه خود تنظیم کنند.

نورصالحی می‌گوید: در حال حاضر تمام کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای پیشرفته متوجه تغییرات اقلیمی و اثرات آن در زندگی شهرنشینی شده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: تغییر سبک زندگی در جهان، صنعتی‌شدن شهرها، استفاده بیش از حد از انرژی‌های تجدید ناپذیر از جمله مواردی است که موجب شده است کره زمین تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گیرد.

رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: مدیریت‌های شهری و ساکنان آن باید متوجه تأثیرات اقلیمی بر زندگی خود باشند و اقدامات لازم از جمله تغییر سبک زندگی برای سازگار با اقلیمی که در آن ساکن هستند را انجام دهند.

نورصالحی یادآور می‌شود: شهروندان و مدیریت شهری باید برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌هایی برای بررسی شرایط تاب‌آوری شهر در رویارویی با تغییرات اقلیمی انجام دهند و در تصمیم‌گیری‌های خود به ترکیب جمعیت، افزایش جمعیت، سکونتگاهای مختلف و مهاجرت توجه کنند تا شهر در برابر تغییرات اقلیمی تاب‌آور شود و شهروندان دچار چالش و بحران نشوند.

تجهیز مناطق پانزده‌گانه شهرداری اصفهان به ستاد بحران

احمدرضا کیانی، مدیر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شهرداری اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: مجموعه اقدامات و توانایی‌های قابل اندازه‌گیری هر سیستم شهری و ساکنان آن، برای حفظ تداوم کارکردها در طول زمان بحران، تبدیل آن به سازگاری مثبت و میل به سمت پایداری، تاب‌آوری شهری تلقی می‌شود.

وی با اشاره به ظرفیت‌ها و توانایی‌ها برای افزایش میزان تاب‌آوری شهر اصفهان در برابر بارندگی‌ها و در فصل‌های سرد سال ادامه می‌دهد: حوزه معاونت محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان در سه بخش نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و فکرافزاری، برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داده است.

مدیر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: در حوزه نرم‌افزاری برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده است تا پیش از اتفاقات و ورود به زمان بارش‌هایی که از سوی اداره کل مدیریت بحران و هواشناسی اطلاع‌رسانی می‌شود، آمادگی و برنامه‌ریزی لازم را به مناطق و حوزه‌های درگیر اعلام کنیم.

کیانی می‌گوید: در حوزه سخت‌افزاری نیز با توجه به تجربیات گذشته، تجهیزات مورد نیاز در زمان بحران و سیلاب‌های شهری تهیه شده است و علاوه‌بر کف‌کش، خودمکش و سایر ملزومات سخت‎‌افزاری مورد نیاز برای سازمان آتش‌نشانی خریداری و مباحث عمرانی نیز برای رفع نقاط آب‌گرفتگی انجام شده است.

وی ادامه می‌دهد: ستاد بحران هر منطقه شهرداری این کلان‌شهر به‌همراه نیروی انسانی، تجهیزات مورد نیاز و اقداماتی که باید انجام شود، در آمادگی کامل برای مقابله با حوادث طبیعی است.

امروزه تغییرات اقلیمی یک واقعیتی جاری است

فریاد پرهیز، دکترای برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: تغییرات اقلیمی در عصر حاضر مهم‌ترین تهدید برای توسعه پایدار قلمداد می‌شود و به منابع طبیعی، منابع پایه، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی و فعالیت‌های اقتصادی آسیب می‌رساند.

وی ادامه می‌دهد: در دهه‌های اخیر اثرات شهرنشینی و تغییر اقلیم در مسیر خطرناکی است و تهدیدهای جدی برای پایداری شهرها در ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کند، چراکه شهرها پیشرانان اصلی تغییرات اقلیمی هستند.

دکترای برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: در حال حاضر تغییرات اقلیمی کره زمین سریع‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ بشر تغییر می‌کند و تأثیرات حاصل از آن بر جامعه و محیط زیست به‌طور فزاینده‌ای در سراسر جهان قابل مشاهده است.

پرهیز می‌گوید: از سال ۱۹۵۰، غلظت CO2 و سایر گازهای گلخانه‌ای به‌دلیل صنعتی شدن و فعالیت‌های مرتبط با آن به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا کرده است و این موضوع موجب افزایش گرم شدن کره زمین به‌دلیل تعادل نداشتن چرخه انرژی جهانی شده است.

وی اضافه می‌کند: امروزه تغییر اقلیم احتمالی دور از ذهن نیست، بلکه واقعیتی جاری است و به‌طور مثال خسارت‌های ناشی از سیل‌ها و طوفان‌ها در این سال‌ها، به‌ویژه در شهرهای انباشته از جمعیت و سرمایه‌های زیاد، تکرار شده است.

دکترای برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: شهرها بیشتر تحت تأثیر افزایش دما به‌دلیل پدیده جزیره گرمایی شهری قرار دارد و این موجب افزایش دما در شهرها نسبت به مناطق روستایی می‌شود، همچنین انتظار می‌رود تغییرات اقلیمی موجب تشدید این پدیده و به‌دنبال آن موجب افزایش دما شود و تهدیدی جدی برای مردم در شهرها باشد.

پرهیز می‌گوید: شهرها به‌عنوان نیروگاهی برای تولید، مصرف و تجارت پدید آمده و در حال حاضر ۵۴ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده و ۸۰ درصد از ثروت جهانی را جمع‌آوری کرده است.

وی ادامه می‌دهد: شهرها که به‌عنوان مراکز اجتماعی و اقتصادی عمل می‌کنند، در حال حاضر به کانون مصرف انرژی و بزرگترین انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان تبدیل شده‌اند و دوسوم مصرف انرژی جهانی را تشکیل می‌دهد و مسئولیت ۷۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را برعهده دارد.

دکترای برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه شهرها بخشی از مسئله تغییر اقلیم و بخش کلیدی از راه‌حل تغییر اقلیم است، تاکید می‌کند: شهرها با جمعیت بسیار متمرکز، ثروت و زیرساخت‌ها، یکی از قربانیان اصلی تغییرات اقلیمی هستند و این موضوع می‌تواند تا حد زیادی با مصرف انرژی مرتبط باشد.

پرهیز می‌گوید: با توجه به تأثیرات فزاینده قابل توجه تغییرات آب و هوایی، بسیاری از شهرها تلاش خود را از کاهش مصرف انرژی فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای به سمت توسعه سازگاری با تغییرات آب و هوایی گسترش داده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از انواع انرژی‌های تجدیدپذیر همچون باد و خورشید برای تأمین انرژی بهره گرفته‌اند تا مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند.

دکترای برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: کمی کردن و ارزیابی خطر تغییرات آب و هوا دارای اهمیت ارزشمندی برای یک شهر در راستای درک مزایای بالقوه سازگاری با تغییرات اقلیمی و در نتیجه انجام اقدامات انطباقی پیشگیرانه است.

پرهیز با بیان اینکه برنامه‌ریزی شهری نقش مهمی در مدیریت تغییر اقلیمی دارد، می‌گوید: برنامه‌ریزی مناسب شهرها وضعیت مناسب‌تری را برای توسعه پایدار نسبت به شهرهای بدون برنامه‌ریزی ایجاد می‌کند.

وی اضافه می‌کند: مسئولان شهری می‌توانند با به‌کارگیری سیاست‌های سازگار و کاهنده، دامنه اثرات و پیامدهای تغییرات اقلیمی را محدود و با آن مقابله کنند.

دکترای برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه عملکردهای سازگاری و کاهش نیازمند برنامه‌ریزی شهری است، تصریح می‌کند: برنامه‌ریزی شهری و کنترل توسعه می‌تواند به کاهش اثر جزایر گرمایی شهری با ایجاد فضاهای باز و بوستان‌ها به‌منزله خروجی‌های حرارت در مناطق شهری، کاهش ردپای اکولوژیکی از طریق برنامه‌ریزی برای بهره‌وری بیشتر (انرژی)، فشردگی فرم‌های شهری و اختلاط کاربری و گذار به حمل‌ونقل عمومی کمک کند.

به گزارش ایمنا، تاب‌آوری شهرها یکی از مهم‌ترین مباحث در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است که با توجه به افزایش جمعیت شهرها و بروز بحران‌های مختلف، اهمیت بیشتری پیدا کرده است، همچنین تاب‌آوری در ابعاد مختلفی همچون تاب‌آوری شهری، زیرساختی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی خلاصه می‌شود که برای افزایش آن می‌توان از راهکارهای مختلفی از جمله برنامه‌ریزی و مدیریت جامع شهری، آموزش و مشارکت عمومی، استفاده از فناوری‌های نوین و همکاری‌های بین‌المللی استفاده کرد.

تاب‌آورشدن شهرها در برابر تغییرات اقلیمی نیازمند اقدامات گسترده و هماهنگی از جمله توسعه سیستم‌های آبیاری مدیریت‌شده برای مقابله با خشکسالی‌ها، احداث سیستم‌های مقاومت در برابر سیل و سیستم‌های هشداردهی بر پایه فناوری برای پیشگیری از حوادث ناشی از اقلیم، ترویج کاهش مصرف انرژی و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه فضاهای سبز و ایجاد پارک‌ها و فضاهای باز عمومی با استفاده از روش‌های ساختمانی پایدار و ایجاد طرح‌های مخاطره‌پذیری و آموزش جامعه برای مدیریت بحران‌های طبیعی است.