چهارشنبه , ۱ اسفند ۱۴۰۳ - ۶:۳۸ بعد از ظهر
  • کد خبر 21733
  • انتقال پایتخت؛ دویدن روی تردمیل
    ردپای مسکن در کوچ طبقاتی به جنوب پایتخت

    انتقال پایتخت؛ دویدن روی تردمیل

    انتقال پایتخت یکی از موضوعاتی است که طی چند دهه اخیر در نظام جمهوری اسلامی ایران بارها مطرح ‌‌‌شده و همچنان در زمره مباحث چالش‌‌‌برانگیز قرار دارد. این نوشتار با هدف تحلیل این ایده و ارائه راهکارهایی جایگزین، تلاش می‌کند مساله را در چارچوب مفهومی عمیق‌‌‌تری مانند «فضا» و توسعه پایدار مورد واکاوی قرار دهد. در ادبیات شهرسازی و علوم میان‌‌‌رشته‌‌‌ای، «فضا» مفهومی پیچیده و چندبعدی است که در تعاریف متأخر آن، بر تعامل میان مناسبات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی تاکید می‌شود. از این منظر، فضا دیگر محدود به ابعاد زیرساختی یا کالبدی نیست، بلکه برآیند کنش‌‌‌های متقابل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که در بستر کالبدی متجلی می‌شود. این نگرش نوین بر این واقعیت دلالت دارد که مسائل کلان‌‌‌شهری، ازجمله پایتخت‌‌‌ها، باید با رویکردهایی جامع‌‌‌نگر و چندبعدی مدیریت شوند؛ چراکه کیفیت زندگی، توزیع عادلانه منابع و خدمات و ظرفیت‌‌‌های زیستی، به‌‌‌اندازه توسعه زیرساخت‌‌‌های فیزیکی حائز اهمیت‌‌‌اند.

    در شرایط کنونی، تهران با معضلات زیستی گوناگونی مواجه است. آلودگی هوا که پایتخت را به یکی از آلوده‌‌‌ترین کلان‌‌‌شهرهای جهان مبدل کرده، تاثیری مخرب بر سلامت عمومی داشته و بحران تراکم جمعیتی و اقتصادی، کیفیت زندگی شهروندان را به‌‌‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. افزون بر این، محدودیت منابع آب و انرژی، فشار بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای بر زیرساخت‌‌‌های این کلان‌‌‌شهر تحمیل کرده است. در چنین فضایی، برخی ایده انتقال پایتخت را راهکاری برای کاهش فشار بر تهران قلمداد کرده‌‌‌اند؛ ایده‌‌‌ای که حتی تا تعیین منطقه پیشنهادی پیش رفته است اما این پرسش بنیادین باقی است که آیا انتقال پایتخت می‌تواند به‌‌‌راستی گرهی از مشکلات زیستی و زیربنایی تهران بگشاید؟

    بر اساس مصوبات قانونی از دهه‌‌‌ ۱۳۹۰، «طرح جامع ساماندهی پایتخت» دولت را مکلف به انجام مطالعاتی جامع در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، زیست‌‌‌محیطی و زیرساختی کرده است. هدف این مصوبه، کاهش بار زیستی و اداری تهران و بسترسازی برای انتقال به منطقه‌‌‌ای با ظرفیت‌‌‌های زیستی بالاتر بوده است. با این‌ ‌‌حال، اجرای این طرح تاکنون نتوانسته به اجماعی در میان نخبگان و جامعه منجر شود. مناسبات قدرت و ساختارهای متداخل اقتصادی و سیاسی، در کنار آسیب‌‌‌هایی چون رانت‌‌‌خواری و تقابل منافع، مانع از تحقق اهداف عمومی و منفعت جمعی شده است. در واقع، انتقال پایتخت بدون شفاف‌‌‌سازی و آسیب‌‌‌شناسی دقیق، نه‌‌‌تنها مشکلات کنونی را حل نخواهد کرد، بلکه چالش‌‌‌های تازه‌‌‌ای ازجمله افزایش نابرابری، تعمیق تضادهای اقتصادی-اجتماعی و انباشت هزینه‌‌‌های هنگفت بر دوش جامعه خواهد گذاشت. این فرآیند، بیشتر شبیه به دویدن روی تردمیل است؛ حرکتی ظاهری که پیشرفت واقعی در راستای منافع عمومی به همراه ندارد. آنچه اکنون ضرورت دارد، تمرکز بر توسعه پایدار و اصلاحات ساختاری در بطن شهر تهران و سایر کلان‌‌‌شهرهاست. تقویت زیرساخت‌‌‌های مناطق میانی، تمرکززدایی از طریق بازتعریف نقش‌‌‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی سایر مناطق و بهره‌‌‌گیری از تجارب جهانی در تعریف پایتخت‌‌‌های متعدد، می‌تواند به توزیع عادلانه منابع و ارتقای کیفیت زیست در کشور منجر شود. بااین‌‌‌حال، نباید از واقعیت گریخت که مسائل کنونی کشور دیگر از جنس معضلات ساده و قابل‌‌‌کنترل نیستند؛ بلکه به مسائل سرکش و چندلایه بدل شده‌‌‌اند که برای مدیریت آنها به بینشی عمیق و جامع نیاز است. در چنین شرایطی، جامعه امروز دیگر پذیرای هزینه‌‌‌های غیرضروری و تصمیماتی از بالا به پایین نیست. هرگونه تصمیم‌‌‌گیری کلان، به‌‌‌ویژه در موضوعاتی همچون انتقال پایتخت، باید مبتنی بر مشارکت عمومی و درک متقابل مردم و حاکمیت باشد. مردم نه‌‌‌تنها ذی‌نفعان، بلکه متولیان اصلی هر طرح و برنامه‌‌‌ای هستند که تاثیری بنیادین بر آینده کشور دارد. بدون تکیه‌‌‌بر این اصل، هر تصمیمی جز اتلاف منابع و تشدید بحران‌ها نتیجه‌‌‌ای در پی نخواهد داشت. علاوه بر این می‌توان گفت، انتقال پایتخت در قالب یک رویکرد کلاسیک، هرچند به‌‌‌ظاهر پاسخی برای معضلات کنونی تهران به نظر می‌‌‌رسد، اما در واقعیت چالش‌‌‌های پیچیده‌‌‌تری به همراه خواهد داشت. به‌‌‌جای تمرکز بر این ایده، پیشنهاد می‌شود نظام چندپایتختی برای ایران تعریف شود؛ مدلی که نه‌‌‌تنها در بسیاری از کشورهای جهان موفق بوده، بلکه می‌تواند با توجه به تنوع فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی ایران، راهکاری منطقی و کارآمد باشد.

    این مدل نه‌‌‌تنها به تمرکززدایی از تهران کمک می‌کند، بلکه توزیع عادلانه‌‌‌تر منابع و امکانات را در سطح کشور امکان‌‌‌پذیر می‌‌‌سازد. همچنین، با کاهش فشار بر تهران، فرصت برای بازآفرینی شهری و بهبود کیفیت زندگی در این کلان‌‌‌شهر فراهم خواهد شد. اجرای این رویکرد نیازمند برنامه‌‌‌ریزی دقیق، ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم در مناطق منتخب و شفاف‌‌‌سازی فرآیندها برای جلوگیری از بروز فساد و تضاد منافع است. نظام چندپایتختی نه‌‌‌تنها راهکاری برای مدیریت بهتر کشور است، بلکه فرصتی برای بهره‌‌‌گیری از ظرفیت‌‌‌های متنوع ایران و تقویت هویت ملی محسوب می‌شود. این مدل می‌تواند به تحقق توسعه پایدار و متوازن در کشور منجر شود و الگویی برای کشورهای دیگر باشد که با مشکلات مشابه دست‌‌‌وپنجه نرم می‌کنند.



    مطلب پیشنهادی

    مقامات چک، سال‌ها می‌خواستند سدی برای محافظت از رودخانه کلاباوا جنوب پراگ بسازند، این سد مشکلات بسیاری را حل می‌کرد اما به دلیل مشکلات مالی و بوروکراتیک از سال ۲۰۱۸ متوقف شد. اکنون پس از سال‌ها بعد، در عین ناباوری سگ‌های آبی این پروژه را در دست گرفتند و تقریبا یک شبه کار را تکمیل کردند. خبرهای مرتبط «شیطان سیاه» روی آب آمد /فیلم خرس قطبی سفید نیست! خبر بد برای آن‌ها که از عنکبوت و زامبی می‌ترسند / عنکبوت ترسناک زامبی پیدا شد سگ‌های آبی قهرمانان دوست‌داشتنی محیط زیست سگ‌های آبی از ماهرترین مهندسان طبیعت هستند. آنها می توانند سدهای عظیمی را با استفاده از شاخه ها، گل و سنگ بسازند تا جریان آب را کند کنند یا باعث تغییر مسیر آن‌ها شوند. این سازه ها حوضچه هایی را ایجاد می کنند که از آنها در برابر شکارچیان محافظت می کند و دسترسی آسان به غذا را فراهم می کند. این حیوانات با تغییر محیط زیست خود، به ایجاد تالاب‌هایی کمک می‌کنند که از تنوع غنی حیات گیاهی و جانوری پشتیبانی می‌کنند. علاوه بر این، سدهایی که آنها می‌سازند می تواند کیفیت آب را بهبود بخشد، فرسایش را کاهش دهد و حتی اثرات خشکسالی و سیل را کمتر کند. به خاطر مزایایی که آن‌ها ایجاد می‌کنند، اغلب به‌عنوان قهرمان‌های زیست‌محیطی مورد ستایش قرار می‌گیرند، چراکه بیشتر گونه‌های زیستگاهشان از این کار آن‌ها سود می‌برند. در مورد این سد هم گویا این سگ‌های آبی به صورت خانوادگی بیش از حد به این منطقه مهاجرت کردند؛ منطقه‌ای که محافظان و مسئولان مدت‌ها می خواستند سدهای کوچکی بسازند تا منطقه را غرقاب کنند و آن را به تالاب تبدیل کنند. سگ‌های آبی حداقل چهار سد ساخته‌اند؛ آن‌ها این سدها را روی یک خندق کنارگذر ساختند که در اصل توسط سربازان برای تخلیه یک پایگاه نظامی حفاری شده بود. آنچه در گذشته ایجاد کرده بودند، تأثیر منفی زیست محیطی داشت، اما سدهای ساخته شده توسط سگ‌های آبی، بیش از حد به بازسازی این منطقه کمک کرد و موجب تبدیل آن به یک تالاب غنی شد. سگ‌های آبی، یک سد ۱.۲ میلیون دلاری ساختند طبیعت بار دیگر زنده شد بوهومیل فیشر، از آژانس حفاظت از طبیعت جمهوری چک بر این باور است که طبیعت مسیر خود را طی کرده است و این سگ‌های آبی شرایط لازم برای منطقه را یک شبه تغییر داده‌اند. گویا پس انداز تخمینی مقامات چک برای این پروژه حدود ۱.۲ میلیون دلار بود و اکنون می‌توانند با استفاده از آن، این منطقه را به یک مکان طبیعی با پتانسیل گردشگری در جنوب پراگ، پایتخت چک تبدیل کنند. سگ‌های آبی، یک سد ۱.۲ میلیون دلاری ساختند این اولین باری نیست که سگ‌های آبی چنین شگفتی‌هایی ایجاد می‌کنند. در انگلستان، گروهی از سگ‌های آبی که به‌طور مرموزی به یک منطقه رفته بودند، پس از اثبات مزایای زیست‌محیطی خود در آن منطقه، ثابت کردند که لیاقت محافظت شدن را دارند. اکنون، بریتانیا نیز به دنبال ایجاد چندین پروژه برای ایجاد چنین اکوسیستمی است. جمعیت بیش از حد سگ‌های آبی در جمهوری چک در حال حاضر حدود ۱۵۰۰۰ تخمین زده می شود. البته آن‌ها علیرغم کار خوبشان، منتقدانی هم دارند، کشاورزانی که گاهی از قطع درختان شاکی هستند از آن‌ها ناراضی‌اند. اما در این مورد، در اطراف سایت هیچ گونه زمین کشاورزی وجود ندارد. به گفته فیشر به نظر نمی‌رسد که حتی در ده سال آینده سگ‌های آبی چنین مشکلی به وجود بیاورند. سگ‌های آبی، یک سد ۱.۲ میلیون دلاری ساختند

    سگ‌های آبی قبل از مهندسان دست بکار شدند، یک سد ۱.۲ میلیون دلاری ساختند

    مقامات چک، سال‌ها می‌خواستند سدی برای محافظت از رودخانه کلاباوا جنوب پراگ بسازند، این سد …

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *