ایران بهدلیل موقعیت استراتژیکی که دارد، میتواند مسیر ترانزیتی بسیار مهمی در منطقه باشد، اما چالشهایی نظیر زیرساختهای ناکافی، مشکلات اداری و مسائل امنیتی مانع از بهرهبرداری کامل از این موقعیت شدهاست. برخی تحلیلگران سیاسی و اقتصادی در ایران و منطقه نیز معتقدند کریدورهای ترانزیتی ایران در رقابت با کشورهای همسایه ضعیف است. به گفته آنها، ترکیه و کشورهای حوزه خلیجفارس به دلیل توسعه زیرساختها و بهرهبرداری از موقعیت جغرافیایی خود بهعنوان رقبای ایران در زمینه ترانزیت عملکردی قوی به نمایش گذاشتهاند. این در حالی است که در ایران بسیاری از جادهها، راهآهن، بنادر و فرودگاهها در مناطق مختلف نیازمند تعمیر، بازسازی و بهروزرسانی هستند. این موضوع باعث کاهش بهرهوری و جذابیت مسیرهای ترانزیتی ایران در مقایسه با رقبای منطقهای نظیر ترکیه و امارات شدهاست.
مشکلات امنیتی نیز یکی دیگر از چالشها بهویژه در مناطق مرزی است. مشکلات امنیتی میتوانند مانع از کارکرد صحیح کریدورها شوند. هرچند تامین امنیت سرفصلی ذیل برنامهریزی حملونقل محسوب نمیشود، اما بهنوعی پیشنیاز توسعه روابط ترانزیتی کشورها و استفاده از ظرفیتهای کریدوری ایران است. تنشهای سیاسی با کشورهای منطقه در صورت بروز، بهطور مستقیم بر کارکرد کریدورهای ایران اثر میگذارد. علاوهبر موارد فوق، تحریمهای بینالمللی علیه ایران نیز تاثیر زیادی بر توسعه کریدورهای ترانزیتی داشتهاست، چراکه به دلیل تحریمها، شرکتهای حملونقل بینالمللی تمایل کمتری برای ورود به ایران یا عبور از آن را دارند. تاثیر تحریمها بر ضعف کریدوری ایران فراتر از منزویکردن این کشور در حوزه تجارت بینالملل بودهاست. بر اثر تحریمها شاهد کاهش سرمایهگذاری خارجی در زیرساختها، افزایش هزینههای لجستیکی، رقابتپذیری پایینتر دربرابر مسیرهای جایگزین، کاهش اعتماد شرکای تجاری، عدمدسترسی به تجهیزات و فناوری، کاهش تعاملات دیپلماتیک و همکاری منطقهای و اختلال در نقش ایران بهعنوان هاب ترانزیتی هستیم. تحریمها همچنین سببشده سرمایهگذاری خارجی برای توسعه زیرساختهای حملونقل مانند بنادر، خطوط ریلی و جادهها بهشدت محدود شود و دسترسی ایران به فناوریهای پیشرفته حملونقل، ناوگان مدرن و خدمات بیمه دریایی را نیز محدود کردهاست. یکی دیگر از چالشها نیز رقابت منطقهای است؛ ایران در رقابت با کشورهای همسایه برای جلب ترانزیت کالا قرار دارد. برخی از این کشورها، مانند ترکیه و امارات، دارای زیرساختهای بهروزتری هستند که به جذابیت کریدورهای ترانزیتی آنها افزوده است. همچنین ضعفهای مدیریتی در هماهنگی بین نهادهای دولتی و بخشخصوصی نیز میتواند باعث عدمبهرهبرداری کامل از ظرفیتهای موجود در کریدورهای ترانزیتی شود. علاوهبر تمام موارد گفتهشده، محدودیتهای جغرافیایی و طبیعی مانند کوهها، بیابانها و نواحی صعبالعبور نیز میتواند مشکلاتی برای ایجاد و نگهداری کریدورها ایجاد کند؛ اما نمیتوان ادعا کرد این موضوع در عدمبهرهمندی از ظرفیتهای ترانزیتی ایران نقش اساسی داشتهاست.
مشکلات پایانههای مرزی
به گزارش «دنیایاقتصاد»، پایانههای مرزی ایران بهعنوان دروازههای اصلی برای ترانزیت کالا و ارتباط تجاری با کشورهای همسایه و دیگر نقاط جهان از اهمیت ویژهای برخوردارند؛ این پایانهها نهتنها برای تسهیل تجارت و حملونقل حیاتی هستند بلکه بهعنوان نقاط حساس اقتصادی، اجتماعی و امنیتی نیز شناخته میشوند، با اینحال نقاط مرزی به دلیل مشکلات مدیریتی، زیرساختی و فرآیندی با چالشهای متعددی روبهرو هستند که میتواند منجر به کندی روند ترانزیت کالا، افزایش هزینهها و در نهایت کاهش رقابتپذیری کشور در تجارتجهانی شود.