پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
سهم اصفهان از توسعه افقی
سرلک،مدیرکل دفتر نظارت بر طرحهای توسعه و عمران وزارت راه و شهرسازی از بررسی، تصویب و ابلاغ ۵۴ هزار هکتار اراضی به محدوده شهرها برای اجرای طرح نهضت ملی مسکن در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران طی دولت سیزدهم خبر میدهد. به گفته او شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در راستای تامین زمین سیاستهایی را در شورای عالی تدوین کرد که این سیاستها شامل استفاده از ظرفیتهای درونی شهرها، الحاق به محدوده، واگذاری زمین و شهرکسازی بود. استفاده از ظرفیتهای درونی شهرها با بسته تشویقی شهرسازانه توسط شورای عالی تدوین و ابلاغ شد که هماکنون در محدودههای هدف بازآفرینی شهری در حال اجرا است. همچنین بسته تشویقی دیگری برای سایر پهنههای شهری تصویب شد و بر اساس آن اختیاراتی به کمیسیون ماده ۵ استانها داده شد که آن بسته تشویقی ابلاغشده و در حال اجرا است. او تاکید میکند که در تمامی الحاقاتی که طی دولت سیزدهم برای اجرای طرح نهضت ملی مسکن انجام شد بررسیهای کارشناسی طی چندین مرحله انجام و در دولت سیزدهم درمجموع ۵۴ هزار هکتار به محدوده شهرها الحاق شد. از این حجم توسعه سهم اصفهان چقدر است؟
آنگونه که مهر به نقل از قاری قرآن، مدیرکل راه و شهرسازی استان اصفهان اعلام کرده، در طرح نهضت ملی مسکن در شهرهای فاقد یا کمبود زمین بهمنظور تأمین زمین موردنیاز متناسب با متقاضیان حائز شرایط این طرح، تاکنون الحاق اراضی به محدوده شهری به میزان بیش از هزار و ۷۰۰ هکتار زمین ابلاغشده و یا در آستانه ابلاغ است و علاوه بر این، بالغبر هزار و ۵۰۰ هکتار زمین هم در مراحل مختلف فرآیند الحاق قرار دارد. بهعبارتدیگر برای تامین زمین موردنیاز مسکن ملی ۳۲۰۰هکتار به مساحت شهرهای استان اضافه میشود.
محمد بنائیان، معاون شهرسازی و معماری اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان هم نام شهرهایی که تاکنون در معرض توسعه افقی قرارگرفتهاند را اعلام کرد. به گفته او در سال ۱۴۰۰، زمین به ۹ شهر استان اصفهان الحاق شد که شهرهای دهق، نایین، ورزنه، محمدآباد، نصرآباد، نیکآباد، فرخی و دهاقان ازجمله این شهرها هستند. سال ۱۴۰۱ نیز به ۲۹ شهر استان شامل نطنز، دهاقان، تیران، اردستان، مهاباد، فریدونشهر، چرمهین، نوشآباد، ابوزیدآباد، برزک، جوشقان، مشکات، کامو و چوگان، خور، فرخی، بوئین و میاندشت، ورزنه، محمدآباد، تودشک، نیکآباد، کرکوند و چند شهر دیگر زمین الحاق شد. امسال نیز طرحها و موضوع الحاقات برای شهرهای زرینشهر، آران و بیدگل، شهرضا و بهارستان که جزو شهرهای دارای بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت هستند، در مراجع در حال بررسی است.علاوه بر بررسی طرحهای الحاق زمین به محدوده شهرهای دارای بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت از ابتدای سال جاری تاکنون نیز الحاق اراضی برای طرح نهضت ملی مسکن در شهرهای چادگان، رُزوه، زواره و کاشان انجامشده و تا مرحله تعیین کاربری این اراضی پیش رفته است. او توضیح میدهد که برای تامین و الحاق اراضی برای اجرای طرح نهضت ملی مسکن در استان، طرحهای موجود ابتدا در کارگروه امور زیربنایی موردبررسی قرار میگیرد و پس از تصویب در مراجع ذیربط، طرح زمینهای الحاقی در کمیسیون ماده ۵ ارائه و بررسی میشود. با توجه به اینکه استان اصفهان و شهرستانهای آن اسناد بالادستی مانند طرحهای جامع و سند آمایش سرزمین داشته و سند جامع شهر اصفهان نیز در مرحله دوم بررسی و تدوین قرار دارد، توسعه افقی شهرهای استان با کدام اسناد بالادستی مطابقت دادهشده و در کدام سند اجازه توسعه افقی شهرهای استان دادهشده است.
اداره طرحهای توسعه شهری و معماری راه و شهرسازی استان اصفهان سابقه طرحهای توسعه شهری اصفهان پس از انقلاب اسلامی را منتشر کرده است. در اکثر این طرحها نامی از توسعه افقی شهر برده نشده و همواره با ایجاد شهرهای جدید همانند شاهینشهر و بهارستان، سرریز جمعیتی را به این مناطق منتقل کرده است.
طبق این تحقیق بیش از ۶ دهه است که طرحهای توسعه شهری به شکل امروزی برای کلانشهر اصفهان تهیه میشوند بهطوریکه از دهه ۳۰ شمسی تاکنون ۶ طرح توسعه شهری شامل: ۳ طرح جامع شهری (طرحهای کوکس دهه ۳۰، طرح ارگانیک در دهه ۵۰ و طرح جامع در دهه ۶۰) و ۳ طرح تفصیلی که آخرینِ آنها تهیه طرح بازنگری در طرح تفصیلی اصفهان مصوب سالهای ۹۳ و ۹۴ است، برای این شهر تهیهشده است. در این دوران فرایند شتابان تحولات در داخل و حاشیه شهرهای بزرگ از سویی زمینه تهیه طرح جامع منطقه اصفهان را که از زمان تهیه نخستین طرح جامع اصفهان (۱۳۳۷) مورد تأکید قرارگرفته بود فراهم ساخت، از دیگر سو و متکی بر مطالعات طرح جامع منطقه اصفهان توسعه شهر خصوصاً بهصورت متصل، محدودشده و سرریز جمعیت آن به شهرهای اقماری شاهینشهر و بهارستان انتقال یافت.
طرح جامع دوم بر پایه وضعیت موجود شهر و اصول انقباضی مطرح شد که عدم توسعه متصل شهر از طریق حفظ و تثبیت اراضی زراعی در حوزه پیرا شهری را موردنظر قرار داد. طرحهای توسعه شهری اصفهان از سال ۱۳۳۷ به دلایل متعدد نتوانستهاند به شناخت واقعی و همهجانبه از مسائل اصلی شهر دستیافته و اهداف توسعه پایدار شهری را محقق کنند و به همین دلیل بر اساس مصوبه سال ۱۳۹۷ شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تحت عنوان «اتخاذ رویکرد نوین در تهیه طرحهای جامع شهری» از طرف شورای عالی شهرسازی و معماری بهعنوان یکی از پنج شهر آزمونه کشور برای تهیه برنامه توسعه شهری با رویکرد نو انتخاب شد که هنوز به نتیجه کامل نرسیده است.
در حال حاضر استان اصفهان با داشتن ۱۱۴ شهر از بزرگترین نظام سکونتگاهی و شبکه شهری در بین استانهای کشور برخوردار است. ۹۸ شهر استان مشمولِ نظام تهیه طرحهای جامع شدند که همه آنها دارای طرح جامع مصوب و ابلاغی هستند. از مجموع این ۹۸ شهر مصوب، ۱۷ شهر استان اصفهان دارای طرح بازنگری جامع بودند که برای ۱۴ شهر مصوب و ابلاغ شد و طرح جامع شهرهای نطنز و نایین در مرحله تهیه و طرح جامع شهر مبارکه در مرحله تصویب و ابلاغ است.
از مهمترین طرحهای فرا شهری استان میتوان به طرح جامع منطقهای اصفهان در دهه ۶۰، طرحهای جامع نواحی مرکزی، غرب، شمال شرق و جنوب استان اصفهان در دهه ۷۰ و ۸۰، طرح مجموعه شهری و سند آمایش سرزمین استان در دهه ۹۰ اشاره کرد.
در هیچیک از طرحهای جامع قدیم اصفهان، توسعه افقی شهر توصیه نشده و به نظر نمیرسد سایر شهرهای استان بهخصوص صنعتیها و آنها که در حاشیه کویر واقعشدهاند بهواسطه وضعیت زیستمحیطی، توسعه افقی نسخه مناسبی برایشان باشد.
نسخه واحد نپیچید
کارشناسان بازار مسکن براین باورند که با الحاق اراضی به مناطق مسکونی هر استان میتوان مشکل مسکن اقشار مختلف را حل کرد و متقاضیان مسکن را صاحبخانه کرد. در این میان تنها ضرورت دارد تا به امکانات رفاهی و اولیه مناطق مسکونی همچون آب، برق، گاز، مراکز درمانی و خرید توجه داشت و شرایط رفتوآمد را برای مردم تسهیل کرد. باور کارشناسان حوزه مسکن این است که با توسعه افقی شهرها میتوان قیمت مسکن را کاهش داد و از تورم موجود در این بازار کاست. اما طرح الحاق به محدوده شهر در شهرسازی، به معنای گسترش محدوده یک شهر است. این طرح ممکن است به دلایل مختلفی ازجمله افزایش جمعیت، افزایش نیازهای شهریان و یا افزایش فعالیتهای اقتصادی ارایه شود. با اجرای این طرح، محدوده شهر میتواند بهصورت رسمی گسترش یابد و این امر میتواند تغییراتی در برنامهریزی شهری و شهرسازی داشته باشد.
طرح الحاق به محدوده شهر در شهرسازی نیازمند بررسی دقیق و سیاستهای مدون است. این طرح نهتنها باید با رعایت مقررات شهرسازی و محیطزیست انجام شود، بلکه باید توجه به نیازهای شهروندان فعلی و آینده داشته باشد. همچنین برای اجرای این طرح، ابتدا باید مطالعات جامعی در مورد نیازهای شهری، پتانسیلهای منطقه، اثرات محیطزیست و ترافیک، زیرساختها و سایر عوامل موثر بر شهر انجام شود تا اثرات منفی احتمالی کاهش یابد و این گسترش برای شهروندان مزیتهایی داشته باشد. سپس باید یک برنامه جامع و هماهنگ برای گسترش محدوده شهر تدوین و اجرا شود. این برنامه باید به نیازهای جامعه و شهروندان پاسخ دهد و از مشارکت شهروندان و نهادهای مردمی در فرآیند تصمیمگیری استفاده کند. همچنین، باید در نظر گرفت که گسترش شهر به معنای افزایش نیاز به زیرساختهای جدید مانند مدارس، بیمارستانها، پارکها و فضاهای عمومی است. بنابراین، برنامهریزی مناسب برای این نیازها نیز باید در نظر گرفته شود.
درواقع توسعه افقی یا عمودی شهرها تابع میزان هزینه است. باید در مناطق موردنظر بررسی شود که با توسعه شهر چه مواردی از دست میرود و چه مواردی اضافه میشود.
در فرایند توسعه افقی، رشد فیزیکی بسیار سریعتر از رشد جمعیت و نیاز واقعی شهر اتفاق میافتد و شهر دچار گسترش افقی بیرویه میشود. در صورت نبود برنامهریزی مناسب، از دست رفتن یکپارچگی شهر، تخلیه بافتهای تاریخی و قدیمی، تراکم اندک بافتهای شهری، دشواری خدماترسانی به دلیل گستردگی و تراکم پایین جمعیت محلات، افزایش زمینهای بایر و بلااستفاده، توسعه شهر بر روی اراضی ذخیرهشده حوزه استحفاظی، مشکلات زیستمحیطی و احتکار و بورسبازی زمین و … ثمره این الگوی رشد هستند. در اصفهان پراکندگی محلات و بافت فرسوده وجود دارد، بنابراین روند توسعه شهر نمیتواند افقی باشد.
