افزایش روند شهرگرایی تهران در اثر کرونا

از ‌دیدگاه نظریه توسعه شهری،درشهر ها فرایندی از Town به City و به سپس به Urban را طی مینماید که نشانگر شهر های مدرن ومدنی والبته از هم دیگر متمایزند. ولی در ایران به همه این مراحل از تحولات شهری همان کلمه شهر گفته می شود. در واقع سیتی عمدتاً ساختاری از کمیت، عدد و اندازه نوع استقرار فعالیت ها است و به تدریج به دگرگونی رفتارها، الگوها، هنجارهای اجتماعی می انجامد و پدیده Urbanization را که به آن شهرگرایی می گوییم شکل می گیرد ، و ساختارهای کمی جای خود را به رویکردهای کیفی تحولات شهری می دهد. شهرها وجود دارند ولی دارای حضوصیاتی هسنتد که از City به Urban گرایش می یابند . با نگاه City ساختار فضایی دیده می شود و با نگاه اوربان تحولات کیفی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن به چشم می آید. در واقع شهرگرایی یک فرآیند چند لایه ای از روابط اجتماعی فضایی است و آن را نمی توان به گسترش فیزیکی شهر فروکاست. شهرگرایی یک فرایند در حال شکل گیری مداوم است و City یک موقعیت مکانی برآمده از وضعیت فرایندی شهرگرایی است.

شهر تهران نیز از این قاعده متمایز نیست و فرایند City به Urban آن بر اساس خصوصیات خود در طی فرایند شهرگرایی در حال انجام است. کرونا امروزه بر پیکره همه شهرهای جهان نشسته و شهرها نیز متناسب با کیفیت جامعه شهری، مدنیت شهری و رابطه ای که با توسعه مدرن شهری برقرار می سازند از خود رفتار و انعکاس های خاصی نشان داده اند. شاید بتوان رفتار شهرها در دوران کرونا را به نوعی “شهرگرایی دوران کرونا” نسبت داد. سازگاری شهرها با پدیده کرونا شهرها را از آنچه قبلاً بودند متمایز ساخته است و شهرهای پساکرونایی نوعی شهرگرایی جدید را رقم زده اند.
توجه به “اجتماع گرایی” و گسترش حمایت های اجتماعی ورفاهی ، بهداشت عمومی و “خیر اجتماعی” ، و حتی این حس فردی که بازدن ماسک وایجاد فاصله گذاری اجتماعی ممکن است بیماری کرونا به وسیله من به دیگری نیز انتقال یابد ، پدیده جدیدی است که در اثر یک بیماری همه گیر در شهرها اتفاق افتاده است . در اسفند ماه که اوج گسترش بیماری کرونا در تهران بود به ازای هر یک نفر بیماری به۳   نفر در شهرسرایت می کرد و در آخر فروردین ۰٫۷ نفر و در آخر اردیبهشت و ۰٫۸ نفر و بعد از بازگشایی فعالیت های اقتصادی به وضع قبلی بازنگشت بلکه به ۱٫۳۳نفر رسید و هم اکنون به ۱٫۳ نفرکاهش یافته است. نظرسنجی ۵ مرداد ایسپا در تهران نشان می دهد که زدن ماسک به ۷۲٫۲ درصد و فاصله گذاری اجتماعی به ۷۶ درصد افزایش یافته است. ۵۰ درصد مردم گفته اند از حمل و نقل عمومی کم تر استفاده می کنیم و ۵۶ درصد در حمل و نقل شهری از اتومبیل شخصی استفاده می کنند. ۴۵ درصد هم تحرک شهری را برای کار و خرید انجام می دهند. البته توجه داریم که تهران بزرگترین بازار سرمایه و فعالیت ایران است. روزانه ۱٫۶ میلیون نفر از حمل و نقل عمومی استفاده می کنند. جمعیت بزرگ آن و گستردگی فعالیت های اقتصادی و اجتماعی آن ارتباطات اجتماعی فراوانی را رقم می زند. حتی علی رغم بازگشایی مساجد ۸۵ درصد گفته اند که فعلا از رفتن به مساجد برای نماز و مراسم دینی اجتناب می کنند.

تصوری که از کارکرد ویروس در تهران در نظرسنجی عنوان شده است ۷۳ درصد گفته اند ویروس ضعیف نشده است ۶٫۵ درصد گفته اند نمی دانیم و ۲۰ درصد معتقدند که ویروس ضعیف شده است. یعنی مردم تهران با آگاهی از قدرت ویروس در تهران رفتارهای متناسبی را بروز داده اند. حتی در مورد آموزش که مورد توجه مردم تهران به خصوص گروه های گسترده درآمدی واجتماعی متوسط است، ۷۰ درصد گفته اند که فرزندان خود را به مدرسه و مهد کودک نمی فرستند و ۱۴ درصد که عمدتاً خانواده های شاغل بوده اند گفته اند که می فرستیم.

کرونا از نظر اجتماعی و اقتصادی که در ذیل سیاست های اجتماعی و سیاست های توسعه اقتصادی در شهرها بروز می کند ، موجب شده که نیاز به تقویت بخش عمومی، سیاست های اجتماعی و سیاست های رفاهی تقویت شود . علت های آن محدودیت های تولید، ضعف قدرت خرید خانوارهای شهری، ریسک پذیر شدن خانوارهای گروه های یک تا پنج کم درآمدهای شهری در مقابل رکود و تورم ناشی از کرونا در ایران است . البته تحریم و مشکلات اقتصادی کلان کشورنیز به آن کمک نموده است. در واقع دولت و شهرداری بر اثر ضرورت شرایط کرونا ناچار شده اند به سیاست های اجتماعی و نقش های اجتماعی اقتصاد ذیل اجرای سیاست های اجتماعی و رفاهی را افزایش دهند. بستر بروز این امر عمدتاً در شهرها به خصوص شهرهای بزرگ است. درجامعه  نیز این ضرورت در تعاملات اجتماعی بین مردم ،حس کمک رسانی ومعاضدت انسانی وبروز بیشتر خیراحتماعی خود را نشان میدهد . بنابراین تقویت اجتماع گرایی، بخش عمومی، سیاست های اجتماعی و رفاهی پدیده جدید شهرگرایی دوران کرونا است.
پدیده “شهرگرایی دوران کرونا” اخلاق جدیدی در روابط اجتماعی آفریده است که به مدنیت شهری، روا داری و سازگاری اجتماعی کمک نموده است. ملاحظه وتوجه به دیگران، کمک به سالمندان و زنان و کودکان، تقویت “خیر اجتماعی” در قالب خیریه ها و کمک های مردمی مصادیق آفرینش و یا گسترش اخلاق شهری است .که با توجه به پیامدهای ناشی از همه گیری کرونا در شهر تهران نوعی اخلاق پیامدگرا در شهرها رقم زده شده است. شاید بتوان گفت که در مجموع شهر تهران در بستر بخش عمومی کیفیت بیشتری می یابند و از City به Urbanو در قالب فرایند Urbanization یا شهرگرایی به کیفیت های روابط و مناسبات اجتماعی شهری و فضایی، ارتقا می یابند و در شرایط کرونایی در یک فرایند کیفی در مسیر فربه شدن شهرگرایی قرار گرفته است. و علی رغم غم انگیز بودن پیامدهای کرونا روی شهروندان تهرانی و آرزوی نابودی این ویروس از “سرو قامت” تهران ، ولی آثار جانبی آن موجبات توسعه شهری و توسعه شهرگرایی را فراهم نموده است.