حرمت «زمین» در روزگار کرونا

نخستین بار پنجاه سال قبل، روز جهانی زمین پاک در ۲۲ آوریل ۱۹۶۹ ؛ مقارن دوم اردیبهشت ماه نامگذاری شد. هدف از معرفی این روز توجه به مسائل و مشکلات زیست محیطی بود که زمین به عنوان تنها سیاره قابل سکونت بشر با آن مواجه بود. متاسفانه برغم اقدامات انجام شده برای حفاظت از زمین طی پنج دهه گذشته، تخریب ها در سطح جهانی روند بسیار گسترده و فزاینده ای داشته است.

عدم توازن میان ظرفیت زیستی کره زمین و تقاضای بشر با بهره کشی های بی حد و حصر از منابع موجب شده است که این سیاره دیگر توان ترمیم آسیب ها و دستکاری های انسان در طبیعت را نداشته باشد. افزایش دوبرابری جمعیت جهان در نیم قرن گذشته و ترویج مصرف گرایی سبب شده است که منابع تجدید شدنی زمین سریع تر از قدرت بازتولید آنها مصرف، و در نتیجه هر ساله مقدار زیادی از ذخایر طبیعی جهان نابود شوند. آلودگی آب و خاک، جنگل زدایی، فرسایش خاک و افت سطح آب های زیرزمینی را می توان از مهم ترین مولفه های محیط زیستی دانست و بر مبنای آن میزان حرمت گذاری مردمان هر سرزمین را در قبال طبیعت پیرامونشان سنجید.

امسال مناسبت روز جهانی زمین پاک در حالی برگزار می شود که کشورهای جهان همگی به کارزار مقابله با ویروس کرونا پیوسته اند. بحران پیش رو گرچه نشان از آن دارد که بشر امروز با وجود دستاوردهای شگرف خود تا چه حد در مقابل عظمت طبیعت و پیچیدگی‌های آن آسیب‌پذیر و شکننده هست، در عین حال با توجه به موضوع محوری روز جهانی زمین پاک، «تغییرات اقلیمی» چالش بزرگتری را پیش روی ما نهاده است، مساله ای که بار دیگر حیات کل جامعه بشری را تهدید می کند ولی بواسطه عوارض تدریجی و بلند مدت آن در مقایسه با تاثیرات سریع بیماری کرونا، تبعات و پیامدهای آن همچنان برای بخش اعظمی از دولت ها و سیاستگذاران نادیده انگاشته می شود و این غفلت می تواند بقای انسانها را در کره زمین تحت الشعاع قرار دهد. ذوب شدن یخ ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، وقوع توفان های مخرب، کثرت سیلاب ها، خشکسالی ها و آتش سوزی ها نشانه هایی از واکنش طبیعت به تغییرات اقلیمی انسان ساخت هستند.

از این رو در گذار از بحران این بیماری همه گیر ویروسی آنچه باید عمیقا درک نمود؛ اینکه همه ما در سیستمی همبسته با یکدیگر زیست می کنیم و بر این اساس انتشار گازهای گلخانه ای، تولید آلاینده ها، نابودی زیستگاهها، از دست رفتن تنوع زیستی و اساسا هر گونه اقدام مخرب طبیعت می تواند در گستره ای وسیعتر حیات جمعی همگی انسانها را تحت تاثیر قرار دهد.

شاید خوشبینانه باشد که تصور شود تجربه بحران فراگیر کرونا بتواند موجب تغییر رفتار اساسی ما با طبیعت شود؛ ولی به هر روی، ادامه روند فعالیت های آسیب رسان محیط زیست بخصوص در مواجهه با تهدید جهانی گرمایش زمین در نهایت موجب نابودی نظام های طبیعی نگاهدارنده حیات در این کره خاکی می شود.

انتخاب با انسانِ پس از کروناست که کماکان بر همان سبک و سیاق پیشین، زندگی مصرفی و طبیعت ستیزانه خود را ادامه دهد و یا تغییر جهت داده و با اصلاح رابطه خویش با زمین به عنوان بخشی از مجموعه زیستمندان آن مسیر پایدارتر و همسوتر با طبیعت را برگزیند؟!