شهرداری ها نیاز به تحول اساسی دارند

در تقویم مناسبت ­های جهانی، هشتم مارس به عنوان روز جهانی برنامه ریزی شهری ثبت شده است. به همین مناسبت، نشستی در تاریخ هفدهم آبان ماه ۱۳۹۶ در موزه هنرهای دینی امام علی (ع) تهران، با حضور اساتید و پیشکسوتان عرصه شهرسازی، برنامه ریزی و طراحی شهری کشور از جمله  دکتر حسن برمک وزیری، دکتر ایرج اعتصام، دکتر گیتی اعتماد، مهندس بهرام فریور صدری، دکتر حمید ماجدی و دکتر سیمین حناچی برگزار گردید که در ادامه گزارش این نشست می آید.

دکتر ایرج اعتصام، استاد پیشکسوت شهرسازی و معماری دانشگاه تهران و از چهره­ های برجسته این عرصه، ضمن تبریک روز جهانی شهرسازی، به شرح روند شکل گیری این رشته و چگونگی قرارگیری آن در میان دروس دانشگاهی پرداخت.

ایرج اعتصام: “قبل از رفتن من برای تحصیل و بعد از بازگشتم به ایران تا سال ١٣٣٩ برنامه آموزشی شهرسازی وجود نداشت تا اینکه به مشورت من با پرفسور رضا، رئیس دانشگاه تهران، پس از تجربه حاصل از ١ ماه بررسی موسسات و دانشکده های معماری و شهرسازی آمریکا، دپارتمان شهرسازی به مدیریت من، دوره ٢ ساله  برگزار کرد که به غیر از فارغ التحصیلان معماران کسی نمیتوانست در آن آموزش ببیند. دانشکده هنر زیبا در سال ١٣١٩ تاسیس شد و به مدت ۲۰ سال تا زمان تشکیل دانشگاه ملی یا شهید بهشتی کنونی، تنها مرجع آموزشی معماری و سپس شهرسازی در کشور بود.”

در ادامه، گیتی اعتماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیات امناء انجمن مفاخر معماری ایران، سخنانی را در ارتباط با چگونگی تشکیل رشته شهرسازی در دانشگاه شهید بهشتی بیان کردند.

گیتی اعتماد گفت: فضای شهرسازی خیلی گسترده تر از معماری بود و در لندن نیز آموختم شهرسازی دارای زمینه اجتماعی و جغرافیایی و … است. من تدریس را از سال ١٣۵١ در این دانشگاه شروع کردم؛ علاقه من به جغرافیای شهری انچنان بود که اولین کتاب ترجمه شده ام جغرافیای شهری بود. سال ١٣۵۵ تصمیم بر آن شد من رئیس دپارتمان شهرسازی در دانشگاه ملی شوم. همراه با دکتر کاظمی دو سال تلاش و بررسی و استفاده از تجاربی که از سفر به هند و مصر آموختم و تجارب دکتر کاظمی در برزیل و با فراگیری دانش از دکتر بدیعی، قبادی، خسروی و…، سال ١٣۵٧ اولین دوره فوق لیسانس شهرسازی با تایید وزارت علوم با برگزاری کنکور اجرا شد و ٢٠ نفر قبولی داشت. کلاس ­ها نیز بیشتر با تاکید بر بعد اجتماعی- فرهنگی  و سیاسی شهر برگزار میشد تا بعد طراحی آن.

بهرام فریور صدری، عضو هیات مدیره و مدیرعامل مهندسین مشاور شارستان، سومین سخنران این نشست بودند.

ایشان ضمن اشاره به کتاب تاریخ و تحول طرح ریزی شهری ایران که همه ناگفته های شهرسازی را در آن باز گو کرده اند، همکاری خود و  دکتر سید موسوی را در وزارت کشور عامل ایجاد طرح ریزی کارهای شهرداری قلمداد کرد که در آن طرح ریزی هندسی شبکه معابر و طرح هادی پایه گذاری شد.

صدری گفت باید بگویم این طرح ها قابل پایش، انعطاف پذیر و محلی بود که با تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به مسکن و شهرسازی و وصل شدن طرح ها به شورایعالی معماری و شهرسازی، عملا شهرسازی ناقص ماند. به نظر من اولین برنامه ریز ی شهری توسط دکتر عبدالحسین ابتهاج با تدوین برنامه های ٧ ساله صورت گرفت که در آن طرح توسعه بررسی می شود. عبدالحسین ابتهاج نیز پایه گذار جامعه مهندسان مشاور بود که من ٢ سال بعد از انقلاب ریاست آن را  بعد از تدوین اساس نامه به عهده گرفتم و نیز مهندس مشهودی از همراهان ما بود. من ۵٣ سال خط شهرسازی ایران را دنبال کردم باید بگویم هیچ فایده نداشت. برنامه ریزی یعنی برنامه از پیش اندیشیده شده، یعنی کارهایی را که میخواهیم انجام بدهیم که در قالب طرح جامع و تفضیلی است خلاصه می شود ولی انگار در ایران ما این طرح ها را برای خودمان تهیه میکنیم نه شهرداری و وزارتخانه ها.

در ادامه این مراسم، ماجدی، عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشگاه علوم و تحقیقات، ضمن تقدیر و تشکر از مرحوم منوچهر مزینی، استاد فقید دانشگاه تهران و ریاست اسبق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران گفت: باید بگوییم جامعه مهندسان  شهرساز در سال ۱۳۶۴ با تلاش های  آقای شیعه، سهراب مشهودی و بنده به ثمر رسید. شهرداری کشور نیاز به تحول اساسی دارد. نباید مخاطبمان خودمان باشیم باید تلاش کنیم که افراد مسئول به حرفمان گوش کنند. در سال ١٣۵۵ تلاش کردیم علاوه بر طراحی، علوم اجتماعی، اقتصاد، جغرافیا و سیاست یاد بگیریم؛ آیا ثمری هم داشت؟ بحران های شهری همه جز برنامه ریزی شهری و منطقه ای است که باید توسط شهرسازان حل شود و در برنامه ریزی کاربری زمین باید تمام ابعاد شهر مد نظر باشد. نظام مهندسی در سال های اولیه شکل گیری بسیار خوب بود ولی اکنون از هدف اصلی منحرف شده است و دچار فساد در کنترل و ساخت که وظیفه اصلی آن می باشد شده است.
حسن برمک وزیری، از شهرداران محله نارمک تهران و از بنیانگذارن این محله، در سخنانی به توضیح فرآیند شکل گیری طرح های جامع و برنامه ریزی شهری در ایران پرداختند: “شهرسازی از دهه ١٣۴٠ شکل گرفت. زمانی که شهرنشینی در ایران رو به گسترش بود و جمعیت تهران به حدود ٣ میلیون و ٢٠٠ تا ۴٠٠ هزار نفر رسیده بود مسئولین وقت بر آن شدند که برای توسعه شهرها برنامه ایی را تهیه و تدوین کنند. به علت اینکه ما از سوابق اجتماعی و علمی و فنی بی بهره بودیم از کشورهای با سابقه کمک گرفتیم.

برای سه شهر بزرگ ایران از شرکت های مشاور خارجی استفاده شد و بر آن شد که ٢۵ شهر دیگر  برای نوشتار طرح شهرهای دیگر در طی نشست ها و جلسات  از سه شرکت مشاور خارجی آموختند. در کنار هر  مشاور خارجی یک مشاور ایرانی قرار داشت. برای تهران، شرکت امریکایی و فرمانفرماییان، برای اصفهان شرکت فرانسویی و یک ایرانی و برای مشهد شرکت ایتالیایی و ایرانی بودند. باید بگوییم نقطه شروع شهرسازی ایران از تهیه همین طرحهای جامع بوده است. طرح جامع تهران در ١٣۴٨ به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسید که بعد از تصویب طرح جامع مسئله تصویب طرح های تفصیلی به میان آمد. اولین ریاست شورایعالی معماری و شهرسازی را ناصر بدیعی بر عهده داشت  و سپس من این وظیفه را بر عهده گرفتم. این شورا رئیس سازمانی نداشت و چون بودجه این شورا از طریق وزارت آبادانی و مسکن تهیه می شود عملا وزیر آبادانی مسکن ریاست شورا را هم بر عهده داشت. من با ٣ شرط ریاست شورای عالی معماری و شهرسازی را بر عهده گرفتم: ۱) یک ساختمان منحصر برای شورای عالی معماری و شهرسازی در نظر گرفته شود؛ ۲) هیچ کس از کارمندان شهرداری به غیر از خود شهردار حق آمد و شد به این ساختمان را ندارد؛ ۳) بودجه آن توسط شهرداری صورت بگیرد. ۱۴ سال جمعا صرف تهیه طرح های تهران شد. ۷ سال طرح تفضیلی و ٧ سال طرح جامع که با آمدن شهردارهای بعدی به طور کلی نادیده گرفته شد گویی ١۴ سال زحمت به هدر رفت.

ستاره عزیزپور، کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری