یکشنبه , ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ - ۲:۰۲ بعد از ظهر

شهر

نفع «شهروندان» یا «تک‌پلاک»ها؟

نفع «شهروندان» یا «تک‌پلاک»ها؟

مهدی عباسی در تشریح ویژگی‌‌‌های کمیسیون ماده ۵ کارآمد که بتواند در وقت ضرورت گرهی از مسائل حوزه شهرسازی در تهران را باز کند، گفت: کمیسیون ماده ۵ باید تصمیماتی را اتخاذ کند که کمترین عوارض مخرب را برای شهر و شهروندان به دنبال داشته باشد و از طرفی بهترین …

توضیحات بیشتر »

آیا اصفهان می‌تواند «شهر ۱۵ دقیقه‌ای» باشد؟

آیا اصفهان می‌تواند «شهر ۱۵ دقیقه‌ای» باشد؟

مفاهیم شهر ۱۵ دقیقه‌ای و ۲۰ دقیقه‌ای از اصل شهرسازی زمانی پیروی می‌کنند و در عین حال رویکردهای مبتنی بر مجاورت برای دسترسی بهتر به خدمات، کالاها و فرصت‌های رفاهی را مهم قلمداد می‌کند. مفهوم شهر ۱۵ دقیقه‌ای برای نخستین‌بار توسط «کالرنس پری»، برنامه‌ریز، جامعه‌شناس، نویسنده و مربی شهری آمریکایی در …

توضیحات بیشتر »

شهرکُشی

تاریخ توسعه شهرهای ایران را که ورق بزنید، پر است از وعده‌دادن‌ها و عمل‌نکردن‌ها، طرح‌ها و بایگانی‌شدن‌ها، آمدن و رفتن مدیرانی با رویکردهای متفاوت. پر است از طرح‌های شهری که نتوانست مرهمی باشد بر زخم پنهان و آشکار شهر. شهرها اما دیگر زخم‌ها بر تن‌شان عفونت کرده؛ مرهم که نه، دیگر نیاز به جراحی دارند؛ تا جانی دوباره گیرند و مأمنی باشند برای ساکنانشان. دهه 40 بود که مدیران شهری به منظور سروسامان‌دادن به شهرها با الگوبرداری منسوخ از کشورهای اروپایی، طرح جامع تفصیلی را برای اداره شهر تجویز کردند. چند دهه بعد، کم‌کم آسیب‌ها و تبعات آن مدل برنامه‌ریزی یقه شهرهایمان را گرفت و هر سال راه را برای نفسشان تنگ‌تر کرد. حالا ما مانده‌ایم و شهرهای نیمه‌جان. قرار بود چنین طرح‌هایی میان جمعیت، خدمات، فعالیت و سکونت تعادل ایجاد کند؛ یعنی اساسا مأموریت طرح‌های مدیران شهری همین است اما متأسفانه در عمل نه تنها تعادلی در شهرها اتفاق نیفتاد، بلکه شلختگی، آزردگی و کلافگی از تمامی اجزای شهرها فریاد زده می‌شود. «شهرسازی بر روی آب» نام نشستی بود که در اول ماه جاری به همین منظور و در آستانه کلیدخوردن نوشتن طرح جامع چهارم برگزار شد. استادان و مدیران حوزه شهرسازی دور هم جمع شده و درخصوص آسیب‌شناسی طرح‌های شهرسازی در این چند دهه اخیر صحبت کردند. سهراب مشهودی، کارشناس معماری و شهرسازی معتقد است چند اشتباه اصولی در طراحی و اجرای طرح‌های جامع اتفاق افتاده که بهترین توصیف آن می‌شود: شهرسازی روی آب؛ اما این اشتباهات چه بوده که تا به این حد شهرسازی ما را بی‌اصل و بنیان کرده است؟ ‌فضای شهری که هر کدام از ما در آن زیست می‌کنیم، بازتابی است از سیاست‌های شهرسازی که در طرح جامع مشخص می‌شود. کارکرد طرح جامع تعیین سه خط قرمز مهم برای شهر است: سقف تراکم ساختمانی، کاربری معین، حد جمعیتی مناطق. همچنین این طرح محدوده قانونی شهر و نحوه استفاده از اراضی را معین می‌کند. با تعیین این محدوده، ارائه خدمات شهری و ایجاد زیرساخت برای اراضی خارجی ممنوع می‌شود. برای بررسی و آسیب‌شناسی سیاست‌های شهرسازی حال حاضر، باید سیر تحولات طرح جامع را در نظر داشت. با نگاه به طرح‌های جامع شهری و بازخوانی آنها می‌توان سه دوره را برای آن در نظر گرفت: دوره اول؛ انبساط محدوده‌ شهرها (۱۳۴۵-۱۳۶۵)؛ در این دوره متناسب با پیش‌بینی جمعیت صورت‌گرفته برای 25 سال آینده مساحت شهرها افزایش یافت. در آن دوره با مداخلات انجام‌شده و الحاقات اراضی اتفاق‌افتاده بعد از انقلاب که ذیل قوانین شهری از آن نام برده می‌شود، مساحت شهرها افزایش یافت. دوره دوم؛ تلفیق توسعه متصل و منفصل (۱۳۶۵-۱۳۸۰)؛ ویژگی خاص این دوره توجه به اطراف شهرهاست. این طرح‌ بر اساس افق‌های ۱۰ ساله و ۱۵ ساله و با پیش‌بینی جمعیت آتی شهرها، اقداماتی را برای تأمین زمین سرانه‌های مسکونی و... تکلیف کرد. تأمین زمین مورد نیاز یا به صورت الحاق زمین به مساحت موجود شهرها یا با تعریف شهرهای جدید در اطراف کلان‌شهرها و اسکان سریز جمعیتی در آنجا بوده است. دوره سوم؛ بستنِ محدوده شهرها؛ به نامِ توسعه میان‌افزا به کامِ توسعه عمودی (۱۳۸۰ تاکنون)؛ در این دوره به صورت رسمی کمربندی بر دور شهرها بسته شد و به تبع آن هرگونه افزایش در محدوده شهرها ممنوع شد. دوره سوم را می‌توان بی‌اغراق بدترین دوره تاریخ طرح‌های شهرسازی ایران دانست. ممنوعیت ایجادشده با بهانه حفظ محیط زیست و استفاده از زمین‌های احتکارشده در داخل بافت شهری اتفاق افتاد. با پررنگ‌شدن مفهوم توسعه درون‌افزا، مدیران شهری برای پاسخ به نیاز زمین برای تأمین مسکن، زمین‌های بلااستفاده در داخل محدوده شهری را پاسخی مناسب برای ساخت‌وساز داخل شهر می‌دانستند. اما در عمل نه تنها این زمین‌ها به چرخه تولید مسکن بازنگشت، بلکه به دلیل هم‌زمانی ایجاد کمربند شهری با تراکم‌فروشی در شهر، شهرکشی توسط مدیران شهری رقم خورد. ‌برای مردم هیچ‌چیز، برای عمودی‌سازان همه‌چیز از دهه 70 به بعد و هم‌زمان با دوره‌های دوم و سوم طرح جامع شهری، دو اتفاق مهم و تعیین‌کننده در حوزه شهرسازی رخ داد. در اوایل دهه 70 و با اتمام مهلت ۵ ساله قانون ثانویه زمین شهری در سال ۱۳۷۱، قانون جدیدی در باب زمین شهری تنظیم نشد و دولت در سال ۱۳۷۳ تصمیم به فروش زمین به «قیمت روز» گرفت. از طرفی با تصویب لایحه خودکفایی و استقلال شهرداری‌ها از بودجه عمومی (۱۳۷۱)، بحث فروش ضوابط شهری (تراکم‌فروشی) نیز آغاز شد. در سال 1378، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تحت عنوان «ضابطه جلوگیری از افزایش محدوده شهرها (۱۳۷۸)» نیز شرایط را برای توسعه سالم شهر سخت‌تر کرد. در ماده ۱ ضابطه مذکور آمده است: «از تاریخ تصویب این مصوبه، هرگونه افزایش در محدوده مصوب طرح‌های هادی و جامع شهری تا زمانی که تراکم جمعیتی شهر براساس طرح‌های مصوب تحقق پیدا نکرده باشد ممنوع است». همچنین در ماده ۸ این مصوبه به ایجاد کمربند سبز برای جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهرها و حفظ اراضی کشاورزی و باغات و جنگل‌های موجود در حریم شهرها تأکید شده است. مطابق این مصوبه، محدوده شهر تهران از ۷۲۰ به ۶۲۰ کیلومترمربع ومحدوده شهر مشهد از ۴۰۰ به ۳۰۰ کیلومترمربع کاهش یافت. همچنین محدوده شهر شیراز از ۱۸۶ کیلومترمربع بدون تغییر در افق طرح تثبیت شد. تمامی این تغییرات سرآغازی بر سرمایه‌ای‌شدن زمین، توسعه عمودی و افزایش تراکم در شهرها بود. این اقدامات عجیب و غریب سیاست‌گذاران وقت، بستر را برای شهرداری‌ها مهیا کرد تا برای تأمین بودجه مورد نیاز خود به فروش تراکم در شهرها روی بیاورند. با گذشت زمان شهرداری از لحاظ ساختار مالی و درآمدی وابسته به فروش تراکم شد و همین مسئله سبب شد شهرها تجربه‌ای تلخ و اغراق‌شده از توسعه عمودی و افزایش تراکم را از سر بگذرانند. آنچه سیاست‌گذاران مدنظر داشتند توسعه درون‌افزا بود که به دلیل محقق‌نبودن ابزار تنظیمی و سازوکار اجرای آن، این سیاست شکست خورد. بنابراین از یک سو بسته‌شدن کمربند شهرها و ممنوعیت الحاق زمین به محدوده شهری و از سوی دیگر عدم موفقیت توسعه درون‌افزا شرایط را برای استفاده سرمایه‌ای از زمین و توسعه‌ عمودی فراهم کرد. همه اینها به معنای آن است که برآیند تمامی این اقدامات به نفع عمودی‌سازها تمام شده و به ضرر مردم، چراکه عمودی‌سازی آورده‌ای جز گرانی شهر برای مردم نداشته و ندارد. برنامه‌ای بر اساس رؤیای طراحان برگردیم به طرح جامع و اشتباهاتی که تا به این حد شهرسازی ما را بی اصل و بنیان کرده است. طبق آمار رسمی منتشرشده، در این دو دهه اخیر نهایتا 15 درصد طرح‌های جامع تاکنون اجرایی و عملیاتی شده است. ‌این عدد یعنی طرح جامع اصلا عملیاتی نشده است. به عبارت بهتر سیاست‌گذاران طرحی را آماده کرده و به تصویب رسانده‌اند اما در عمل مدیران شهری تعهدی در اجرای کامل آن نداشته‌اند. جدا از این تخلف، همان 15 درصد اجرا‌شده هم در بخشی بوده که آسیب‌های جدی به شهر و زیست شهری زده است. مشهودی، دو اشتباه راهبردی و مؤثر طرح جامع را تعیین جمعیت و محدوده شهری می‌داند. اساسا برای آماده‌سازی طرح جامع، غالبا یک دامنه تغییراتی را برای پیش‌بینی جمعیت، مدنظر می‌گیرند و بر اساس آن ظرفیت‌های خدماتی و طبیعی شهر را سیاست‌گذاری می‌کنند. مسئله مهم این است که تجربه نشان داده در هیچ‌کدام از این طرح‌ها، این پیش‌بینی‌ها محقق نشده؛ ازاین‌رو برنامه‌ها بیشتر متناسب با تصورات و ذهنیات طراحان بوده تا با واقعیت. برای مثال، در شهرهای بزرگ جمعیت سه برابر رقم پیش‌بینی‌شده رشد پیدا کرده و در عین حال سازوکار مدیریت، ظرفیت خدماتی و سکونتی شهر برای یک‌سوم آن طراحی شده بود؛ بنابراین تعیین آن سه خط قرمزی که به‌عنوان کارکرد طرح جامع عنوان شده بود، از اساس روی آب بنا شده است. متأسفانه تنها بندی که از این طرح مخصوصا نسخه سوم، به صورت کامل اجرا شده، بستن مرزهای شهر است. نیازی به تبیین و تفسیرهای مفصل نیست. وقتی کمربندی به دور شهر کشیده می‌شود دو اتفاق رخ می‌دهد؛ اول آنکه به محض بستن محدوده شهر، قیمت زمین داخل خط فرضی ۱۰ برابر بیشتر می‌شود و در مقابل اراضی خارج محدوده ارزش مالی خود را از دست خواهند داد. اتفاق بعدی که از تبعات اتفاق اولی بوده این است که ۲۰ تا ۲۵ درصد از شهروندان زیر خط فقر سکونت شهری می‌روند‌؛ چراکه آنها حاشیه نشین شده و ملک آنها دیگر قانونی نیست؛ بنابراین از مهم‌ترین فاکتور رفاه که مسکن است محروم خواهند شد. درواقع با کشیدن خط محدوده گفته می‌شود مردم خارج از محدوده حق ندارند در شهر زندگی کنند. نکته بسیار مهم آن است که نهایتا در طرح‌های بعدی این مناطق به شهر با یک هزینه زیادی الحاق خواهند شد و این تحمیل هزینه اضافی بر شهر است. ‌پیشنهاداتی برای نوشتن طرح جامع 1425 اگر برنامه و سیاست‌ها ناظر به مسائل شهر نباشد، پس دقیقا به چه منظور طراحی می‌شوند؟ شاید تنها مسئله‌ای که تمامی کارشناسان حوزه مسکن و شهرسازی بر آن متفق‌القول هستند این است که مسئله اصلی شهرهای امروزی ما مسکن است. معضل مسکن نه تنها نفس شهر و شهرسازی را به شماره انداخته بلکه تأثیر مستقیم بر رفاه شهروندان هم دارد. بنابراین انتظار می‌رود در این دوره طراحان برنامه جامع شهری، مسئله مسکن را در صدر مسائل گذاشته و مطابق آن چارچوب کلی را طرح‌ریزی کنند. در همین راستا سعید قربانی، کارشناس ارشد حوزه مسکن در گفت‌وگو با «شرق» سه پیشنهاد را مطرح کرد: 1-با توجه به وخامت شرایط مسکن در کشور باید در شهر تهران بازتنظیم زمین به منظور نوسازی بافت‌های ناکارآمد و فرسوده صورت بگیرد. به همین منظور در ابتدا این تأکید فسادانگیز بر محدوده شهری باید برداشته شود. فریز دوباره محدوده شهری کلان‌شهرها در شرایط حال حاضر نتیجه‌ای جز برهم‌زدن توازن میان عرضه و تقاضای بازار مسکن و نهایتا گرانی بیش از انداره در این بازار ندارد. افزایش محدوده تهران به معنای بارگذاری جمعیتی بیشتر در این شهر نباید باشد بلکه باید با تهاتر زمین با مالکان بافت‌های فرسوده، تراکم جمعیتی این بافت‌ها تقلیل یابد و در بافت‌های فرسوده بازتنظیم زمین بدون استفاده از تراکم تشویقی اتفاق بیفتد. دولت با عدم نگاه تجارت‌مآبانه به زمین، آن را با برنامه‌ریزی دقیق عرضه کند. پهنه‌ها و محدوده‌هایی که می‌توان در آن محدوده‌ها زمین شهری اختصاص داد با برنامه‌ای ویژه، زمین شهری را به متقاضیان ساخت و تولید واحد مسکونی عرضه کرد. ضمن اینکه باید محدودیت‌هایی مانند عدم تعرض زمین شهری به پهنه‌های مربوط به زمین‌های کشاورزی، فضای سبز و... مشخص شود. 2- مورد بعدی، تعیین CBD (Central Business District) برای شهر است. تعیین CBD باید یکی از اولویت‌های طرح جامع باشد. CBD همان محدوده تجاری و اداری مرکز شهر است. در همه شهرهای دنیا منطقه‌ای از شهر تحت عنوان CBD مشخص می‌شود. این ناحیه که بیشتر شرکت‌های بزرگ و کوچک تجاری و اداری در آن قرار دارند داری ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای است و تراکم در آن به نسبت سایر نقاط شهر بیشتر است. مثلا در شهر نیویورک، منطقه منهتن همان CBD است. در حال حاضر تهران فاقد CBD است. برای ساماندهی وضعیت شرکت‌های تجاری و اداری تعیین CBD بسیار ضروری است. تعیین CBD از آن جهت اهمیت دارد که پهنه‌ای از شهر که باید ساختمان‌های بلندمترتبه و متراکم در آن قرار داشته باشند مشخص است. خط آسمان شهر را بهبود می‌بخشد و این بی‌نظمی تراکمی که به‌صورت قارچ‌گونه در جای‌جای شهر اتفاق افتاده را ساماندهی خواهد کرد. 3-مورد آخر، ساماندهی مشاغل و صنایع مزاحم است. یکی از معضلات اصلی تهران است، حضور مشاغل آلاینده و بعضا ناسازگار با بافت مسکونی است که در تهران به چشم می‌خورد که برخی از این مشاغل باید از بافت مسکونی خارج شده و به‌صورت خوشه‌ای در نقاط مناسب مکان‌یابی و ساماندهی شوند.‌

تاریخ توسعه شهرهای ایران را که ورق بزنید، پر است از وعده‌دادن‌ها و عمل‌نکردن‌ها، طرح‌ها و بایگانی‌شدن‌ها، آمدن و رفتن مدیرانی با رویکردهای متفاوت. پر است از طرح‌های شهری که نتوانست مرهمی باشد بر زخم پنهان و آشکار شهر. شهرها اما دیگر زخم‌ها بر تن‌شان عفونت کرده؛ مرهم که نه، …

توضیحات بیشتر »

تراز ساخت و ساز با شاغول ارز

نشست مشترک مدیران و معاونین اداره کل راه و شهرسازی و بانک مسکن خوزستان با حضور مسعود بیات منش، مدیرکل راه و شهرسازی و یاور عسکری، مدیر شعب بانک مسکن خوزستان و جمعی از مدیران و معاونین با هدف خدمت رسانی به متقاضیان مسکن در استان برگزار شد. در این نشست مسائل و موضوعات دوجانبه میان بانک مسکن و اداره کل راه و شهرسازی خوزستان بررسی شده و در خصوص برخی پیشنهادات تصمیم گیری شد. مسعود بیات منش، مدیرکل راه و شهرسازی استان خوزستان با اشاره به اهمیت و لزوم برگزاری این جلسات مشترک گفت: در نشست مدیران و معاونین راه و شهرسازی خوزستان و مسئولان بانک مسکن موضوعات مسکن ملی و مسکن مهر مطرح شد و برای تسریع در خدمت رسانی به متقاضیان تصمیماتی اتخاذ شد. وی گفت: بررسی روند پرداخت تسهیلات به متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن و ارائه تسهیلات به همکاران از جمله موضوعات مهم مطروحه در این نشست بود. مدیرکل راه و شهرسازی استان خوزستان اضافه کرد: خوشبختانه بانک مسکن در استان خوزستان همکاری و تعامل بسیار خوبی را در بحث اجرای طرح های ساخت مسکن و ارائه تسهیلات به طرح نهضت ملی مسکن در استان دارند. بیات منش تصریح کرد: در این جلسه همچنین موارد مربوط به رفع مشکل برخی پروژه های مسکن مهر در برخی از شهرستانها مطرح و برای رفع مشکلات تصمیم گیری شد. یاور عسکری، مدیر شعب بانک مسکن خوزستان نیز در ادامه صنعت ساخت مسکن را پیشران اقتصاد ملی کشور بیان کرد و افزود: بخش عمده تامین تسهیلات در طرح نهضت ملی مسکن به عهده بانک مسکن است که از این جهت دستاوردی بزرگ برای بانک محسوب می شود و نشان از این دارد که بانک همواره در فعالیتهای عمرانی و رونق بخشی به ساخت و ساز مسکن پیشتاز است. وی با اشاره به اینکه بانک مسکن بازوی قدرتمند عمرانی دولت در بخش توسعه مسکن و رونق اقتصادی است بیان کرد: تنها در قالب طرح مسکن مهر ، بانک مسکن استان خوزستان برای ساخت ۱۰۷ هزار واحد مسکونی در استان تسهیلات پرداخت کرده است که در این بخش یکی از استانهای برتر در پرداخت تسهیلات مسکن مهر بوده است.

اعمال سیاست‌های تثبیتی نرخ ارز اگر چه سایه رکود را بر سر بازار دارایی‌ها گسترش داده و این بازارها را از تب و تاب رشد قیمت‌ها انداخته است، اما فعالیت‌های ساختمانی را طی چهارماهه اخیر تا حدی رونق داده و تحولات اندک اما مثبتی را در این بازار ایجاد کرده …

توضیحات بیشتر »

خطرناک‌ترین شهرهای جهان بر اساس شاخص جرم جهانی

خطرناک‌ترین شهرهای جهان بر اساس شاخص جرم جهانی

مجموعه داده‌های شاخص جرم جهانی سالانه سوابقی از رتبه‌بندی جرم و جنایت برای شهرهای سراسر جهان را به همراه اطلاعات مربوط به کشورهای مربوطه ارائه می‌دهد. این مجموعه با تمرکز بر هر سال دربردارنده رتبه‌بندی شهرهای هر کشور از سراسر جهان بر اساس شاخص جرم به صورت یک مقدار عددی …

توضیحات بیشتر »

از یک‌دستی در حکومت، عدالت و توسعه بیرون نمی‌آید

از یک‌دستی در حکومت، عدالت و توسعه بیرون نمی‌آید

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: ما شرایطی را تجربه می‌کنیم که براساس داده‌های رسمی، به تقریب از هر سه ایرانی، یک نفر به معنای مطلق، فقیر است. فرشاد مومنی اظهار کرد: با استانداردهایی که امروز به نام دین، ارایه و تحمیل می‌شود، می‌توان گفت همه اندیشه‌های حکیمی، افق‌گشا است …

توضیحات بیشتر »

خودکفایی با آبخوان خالی

خودکفایی با آبخوان خالی

وزیر جهاد کشاورزی از پیگیری سیاست خودکفایی محصولات اساسی خبر داد. دیروز وب‌سایت خبری دولت در خبری که به نقل از وزیر جهاد کشاورزی منتشر کرد از جدیت این وزارتخانه برای تحقق خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی خبر داد. برنامه‌ای که شعار وزیر در زمان گرفتن رای اعتماد از مجلس …

توضیحات بیشتر »

افشاگری یک مدیر شهری درباره دستفروشان غیرواقعی | استخدام دستفروش با روزی ۸۰۰ هزار تومان! | یک نفر ۸۰ بساط دستفروشی دارد

افشاگری یک مدیر شهری درباره دستفروشان غیرواقعی | استخدام دستفروش با روزی ۸۰۰ هزار تومان! | یک نفر ۸۰ بساط دستفروشی دارد

دستفروشی یکی از معضلات دیرینه شهر تهران است. عده‌ای با سد معبر جلوی تردد شهروندان را گرفته و مردم را با  مشکل رو به رو می‌کنند. شهرداری تهران مدتی است که اقدام به جمع آوری دستفروشان کرده و قرار است مکان‌هایی که پاخور خوبی دارند، برای فعالیت این افراد در …

توضیحات بیشتر »

شهرهای هوشمند و تاب‌آور

لازمه مدیریت کارآمد شهرها ایجاد شهرهای هوشمند است

  کلودیو فورگاسی*[۱] * گروه شهرسازی، دانشکده معماری و محیط ساخته شده، دانشگاه صنعتی دلفت، دلفت، هلند موسسه AMS آمستردام برای راه‌حل‌های پیشرفته‌یِ کلانشهر، مرکز ۴TU هلند برای مهندسی تاب‌آوری، هلند[۲] ترجمه سیدهادی حسینی   برزن نیوز: در میان بی‌شمار عوامل تغییر، توسعه شهرها به عنوان سیستم‌های زیستی و فنی-اجتماعیِ …

توضیحات بیشتر »

داستان پرندگانی که هنوز تهران را دوست دارند | زندگی لاکچری کلاغ ها در پایتخت

داستان پرندگانی که هنوز تهران را دوست دارند | زندگی لاکچری کلاغ ها در پایتخت

هرچه تا پیش از این گزارش شنیده‌اید را کنار بگذارید، هنوز هم صدها گونه پرنده در شهری نظیر تهران وجود دارند و با وجود همه آلودگی‌های صوتی و هوا، این شهر را ترک نکرده‌اند. طبق اطلاعات پایگاه جهانی پرندگان (Avibase) در دهه ۷۰شمسی در استان تهران ۴۰۵گونه پرنده وجود داشته …

توضیحات بیشتر »