مولفه‌های زیستی تهران در مرحله بحران

 پایتخت ۵ میلیون نفر جمعیت مازاد دارد   

 تهران۳۰ سال آبی عقب افتاده است

براساس آمار سرشماری سال ۹۵، ۱۳ میلیون و ۲۶۰ هزار نفر در تهران ساکن هستند. این در حالی است که در طرح جامع تهران پیش‌بینی شده بود، کلان‌شهر تهران مطابق رشد طبیعی جمعیت، در سال ۱۴۰۵ محل زندگی ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر خواهد شد و با این برآورد جمعیتی، مدیریت شهری تهران را به تامین خدمات مورد نیاز برای ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر مکلف کرده بود. اما بعدها در طرح تفضیلی حریمی که طرح جامع برای جمعیت پایتخت تعیین شده بود، تغییر کرد و اکنون در متن طرح تفصیلی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. به همین دلیل شاهد افزایش جمعیت شهر تهران خارج از پیش‌بینی طرح جامع هستیم و به گفته صدرالدین علی‌پور، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران اکنون پایتخت ۵ میلیون نفر جمعیت مازاد دارد که باعث بروز مشکلاتی در زمینه‌های گوناگون از جمله تامین انرژی‌ها از جمله آب شده است و به گفته علی‌پور٣٠ سال زمان لازم است تا به شرایط آبی مطلوب برسیم. علی‌پور درباره سیاست‌های اجرایی که در بحث مدیریت مصرف آب در شهرداری تهران درنظر گرفته شده است، گفت: در بحث فضای سبز حداکثر تلاش برای توسعه سیستم‌های مکانیزه برای کاهش استفاده از آب در حال انجام است و همچنین تلاش برای استفاده از گونه‌های فضای سبز که به کمبود آب مقاوم باشند و با کاشت آنها بتوان در مصرف آب صرفه‌جویی کرد. همچنین یک سیاست اجرایی را با آب و فاضلاب تهران پیگیری می‌کنیم، تا امکان استفاده از پساب فراهم شود و به ازای استفاده از پساب در هر متر مکعب آب‌، مصرف آب از چاه‌ها کم شود و در همین رابطه طی دوسال گذشته تعدادی از چاه‌ها پلمپ شده است‌.  مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران افزود: در شهر تهران با وسعت و جمعیتی به این مقدار نیازمند اقدامات جدی‌تر و پیگیری‌های موثرتر هستیم و همچنین در حوزه قانونگذاری به قانون‌های سختگیرانه‌تری نیاز داریم، زیرا موضوع محیط زیست یکی از موضوعات مهم شهر تهران است که در نظرسنجی انجام شده، بیشترین مطالبه مردم از شهرداری به‌ویژه در حوزه آلودگی هوا بوده است.

آلودگی هوا موضوعی سیستمی است

او درباره طرح کنترل آلودگی هوا که چند روز از اجرای آن می‌گذرد و پیوست‌های محیط‌زیستی لازم را ندارد، اظهار کرد: آلودگی هوا یک موضوع سیستمی است و نمی‌توان به صورت یک بعدی به آن پرداخت. کیفیت خودرو، کیفیت سوخت، معاینه فنی، توسعه حمل ونقل عمومی، توسعه خدمات الکترونیک و در مجموع در حدود ١٢ نهاد و ارگان در کنترل آن نقش دارند و تنها توجه به یک بخش آن در اثرگذاری طرح موثر نیست، برای مثال، تنها نمی‌توان به معاینه فنی اکتفا کرد، توسعه زیرساخت‌ها، برای ثبت ورود و خروج حودروها و موارد دیگر باید همراستا با هم کار کنند تا شاهد کاهش تردد خودرو در سطح شهر باشیم. مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران تصریح کرد: این طرح جدیدی است که در دنیا نیز به آن پرداخته می‌شود و موفقیت آمیز بوده است. طبیعی است مانند هر طرح بزرگ دیگری که در ابتدای اجرا نقدهایی به آن وارد باشد و نیاز به اصلاحات و نظرات کارشناسی بیشتری داشته باشد، اما اصل آن پذیرفته شده است. طرح باید اجرا شود و تاثیر آن روی ابعاد محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی و کیفیت زندگی مردم دیده شود و نواقص برطرف شود. اگر این طرح به درستی و با همکاری همه بخش‌ها انجام شود می‌تواند منجر به کاهش آلودگی هوا شود. او با اشاره به اینکه نکته اساسی در حوزه محیط زیست این است که در هر مقیاس جغرافیایی یک ظرفیت زیستی وجود دارد، به ظرفیت شهر تهران که مدت‌ها است از توسعه لبریز شده اشاره کرد و گفت: تهران با این مقیاس و مساحت، جوابگوی ۴ تا ۵ میلیون نفر جمعیت است، در حالی که تهران اکنون در حدود ١٠ میلیون نفر جمعیت دارد، به این میزان جمعیت مهاجری که روزانه به شهر تهران رفت و آمد می‌کنند را نیز باید اضافه کرد که بر برد اکولوژیکی شهر و رفت و آمدها و آلودگی هوای شهر تهران اثرگذارند. این اصلی‌ترین مساله تهران است، نمی‌توان از زمینی به مساحت مشخص دوبرابر ظرفیت آن استفاده کرد‌. علی‌پور اظهار کرد: اولین و مهم‌ترین چالش شهر تهران این است که به دلیل نامتوازن بودن پخش امکانات در تهران، در کمتر از یک درصد کشور‌، ٢۵ درصد جمعیت جای داده شده است که یک نکته خیلی مهم در تهران است و باید پخش خدمات به سمتی رود که تراکم جمعیت تنها در تهران متمرکز نباشد. وی افزود: از طرفی یکپارچه شدن فعالیت‌های مرتبط با شهرداری نیز باید در دستور کار قرار گیرد، در همه دنیا مدیریت یکپارچه وجود دارد‌، آب و فاضلاب‌، کنترل ترافیک، همه زیرمجموعه شهرداری است و یک متولی دارد‌، اما شهرداری تهران مدیریت یکپارچه ندارد، و هر کدام از دستگاه‌ها سیاست‌های واحد خود را دارند و در اجرای یک اقدام هماهنگ با مشکل مواجه هستیم. علی‌پور تصریح کرد: زمانی نگاه توسعه صرف در شهرداری وجود داشت و تراکم بیش از حدی که در بسیاری از مناطق برای رسیدن شهر به بودجه بیشتر رخ داد‌، باعث شد در آن مقطع با تراکم فروشی کمبودهای مالی را جبران کنند که اکنون تبدیل به یک معضل شهری شده و هزینه‌های چندبرابری روی دست شهر گذاشته است. توسعه امروز تهران را به جایی رسانده است که همه مولفه‌های زیستی آن در یک مرحله بحرانی و خط قرمز قرار گرفته و به این دلیل که در یک بازه زمانی طولانی ایجاد شده است‌، به همان اندازه زمان نیز نیازمند است تا اصلاحات انجام شود.

او در پاسخ به اینکه تهران اکنون رکوردار فرونشست در جهان است، تمهیدات شهرداری تهران برای جلوگیری از برداشت بی‌رویه از چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی چیست، گفت: مولفه اکوسیستم پیچیده‌ است و نمی‌توان این‌گونه فرض کرد، چون یکسال بارش‌های مناسب و استانداردی رخ داده، اوضاع خوب است، خشکسالی ١۵ ساله، توسعه، افزایش جمعیت‌، افزایش بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی ما را ٣٠ سال آبی عقب انداخته است، در نتیجه با یک سال بارش‌، نمی‌توان گفت شرایط آبی مناسبی داریم. تازه اگر سطح بهره‌برداری و توسعه را در همین لحظه متوقف کنیم، ‌٣٠ سال زمان لازم است تا به شرایط آبی مطلوب برسیم. فرونشست موضوعی است که در یک دوره یکساله، ۶ ماهه و حتی در یک دوره مدیریتی مرتفع نمی‌شود، زیرا فرایند توسعه و بهره‌برداری بیش از اندازه از سطح آب‌های زیرزمینی و همچنین رعایت مطالعات جامع به لحاظ فنی از جمله مکانیک خاک، بافت خاک و نفوذپذیری خاک را در اجرای پروژه‌ها لحاظ نکردیم. همین طور پروژه‌هایی که در زیرزمین اجرا شد، برای مثال، احداث مترو در یک خط مسیر قنات را قطع می‌کند و عوارض این توسعه بدون دخالت اصول فنی و کارشناسی سال‌ها بعد دیده می‌شود. در مجموع در صورت وقوع صرفا می‌توان اقداماتی از جنس مدیریت بحران انجام داد.

وی درباره این نکته که آیا محیط زیست در توسعه زیرساخت‌های شهری در شهرداری تهران جایگاهی دارد، گفت: یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی موضوع محیط‌زیست است، به لحاظ جایگاه محیط‌زیست در شهرداری اتفاقات خوبی در تشکیلات رخ داده و در دوره جدید توانستیم پست‌های سازمانی محیط زیستی در مناطق را افزایش دهیم و به لحاظ برنامه و بودجه با وجود انقباضی که با شرایط موجود اقتصادی در شهرداری است، تلاش شد تا سطح بودجه به لحاظ اجرایی در مناطق افزایش یابد. واقعیت این است که نمی‌توان یک‌باره و طی یکی، دو سال، کمبود توجه به محیط زیست در حوزه شهرداری را جبران کنیم. ساختار شهرداری یک ساختار محلی است که رفتارهای سازمانی مربوط به خود را دارد، به لحاظ اجرایی و عملیاتی در برخی قسمت‌ها مقاومت‌هایی نسبت به اجرای پروژه‌های محیط زیستی وجود دارد، ‌اما در این دوره گام‌های خوبی در شهرداری تهران برداشته شده است. علی‌پور با اشاره به بین‌بخشی بودن حوزه محیط‌زیست تصریح کرد: یک دستگاه به تنهایی نمی‌تواند، همه این رسالت‌ها را انجام دهد و نیازمند تعامل و همکاری در حوزه قانونگذاری و کنترل و پیگیری قوانین، ‌اجرای دستورالعمل‌ها و مشارکت تمامی دستگاه‌ها و همچنین مردم است. او در واکنش به اینکه پیوست‌های محیط‌زیستی اغلب نمایشی هستند و با توجه به سابقه پیوست‌های محیط‌زیستی که در سازمان محیط‌زیست به ثبت می‌رسد به نظر می‌رسد، صدور این پیوست‌ها در شهرداری نیز خیلی جدی نباشند، گفت: بحث پیوست‌های محیط زیستی یک فرایند قانونی است که سازمان محیط زیست را ملزم به داشتن ارزیابی و پیوست‌‌ها می‌کند، اما آن پیوست فرق دارد، زیرا مشمول پروژه‌های مشخصی می‌شود که به لحاظ مقیاس‌ و موقعیت اجرا متفاوت است. در شهرداری تهران، اگر پروژه‌ای به این اندازه بزرگ مقیاس وجود داشته باشد، قانونا به سازمان محیط زیست ارجاع داده می‌شود، اما غیر از آن خودمان در معاونت محیط زیست و توسعه پایدار، قوانین سختگیرانه‌تری به لحاظ ارزیابی‌های محلی در حوزه شهری نیز ایجاد کردیم که اولا تمامی پروژه‌هایی که در سطح سازمان‌ها و مناطق اجرا می‌شوند در کمیته غربالگری محیط‌زیست مورد بررسی قرار می‌گیرد و ممکن است برای پروژه‌ای در همان جلسه اصلاحاتی در نظر گرفته شود و دستور اجرای ملاحظات قانونی روی آنها اعمال شود.

پروژه‌هایی که معضل شهر شدند

او با اشاره به اینکه پروژه‌های شهرسازی گذشته تهران اکنون به یکی از معضلات شهر تبدیل شده‌اند، افزود: سابق بر این پروژه‌های بزرگ مقیاسی در سطح شهر اجرا شده است که ملاحظات محیط‌زیستی برای آن دیده نشده و بعد از اجرا برای آن پیوست محیط‌زیستی تهیه شده است و با وجود آنکه هدف از اجرای پروژه خدمت بوده، اما به معضلات شهر تبدیل شده‌اند. علی‌پور اظهار کرد: براساس قانون، پروژه‌های بزرگ مقیاسی که مشمول ارزیابی هستند، به صورت مستقیم به سازمان محیط‌زیست ارجاع داده می‌شوند. در این کمیته، سعی کردیم از قاعده تشریفاتی خارج شویم و براساس‌ نوع فعالیت و حوزه کاری شهرداری‌ که نهادی اجرایی و عملیاتی هست، به‌طور همزمان بتوانیم با حضور کارشناسان محیط‌زیست و متخصصان حوزه‌های مختلف در کمیته اقدام کنیم و تا حدود زیادی از نداشتن اثرات سوءمحیط زیستی آن مطمئن شویم.