نقدی بر استفاده جهانی از یک مفهوم؛ فاصله‌گذاری اجتماعی یا فیزیکی؟

این روزها مفهوم “فاصله اجتماعی” را زیاد می‌شنویم که بسیار سخاوتمندانه(!) مورد استفاده متولیان امور بهداشت و درمان قرار می‌گیرد.
استفاده از این مفهوم محدود به ایران هم نیست و ظاهراً توسط متخصصان بهداشت و اپیدمیولوژیست‌ها به ادبیات مقابله با بیماری کرونا وایرِس وارد شده، این در حالی است که این مفهوم اساساً در جامعه شناسی معنایی متفاوت از آنچه اپیدمیولوژیست‌ها مدنظر دارند، بکار می رود.

این مفهوم متاثر از مباحث جامعه شناس کلاسیک، جرج زیمل، در ارتباط با مفهوم “بیگانه” وارد جامعه شناسی شده است. سنخ‌های مختلف اجتماعی از جمله بیگانه از نظر زیمل محصول فاصله اجتماعی هستند.

کنش متقابل فرد تازه وارد و اعضای یک گروه با یکدیگر و نحوه مواجهه با آنها با هم و موقعیتی که برای بیگانه ی وارد شده به گروه ایجاد می‌شود مدنظر زیمل است. بعدها رابرت ازرا پارک و ارنست برگس با بهره گیری از دیدگاه زیمل به بحث مهاجران پرداختند. پارک از مفهوم فاصله اجتماعی برای تحلیل روابط نژادی و مناسبات قومی استفاده کرد و معتقد بود میزان فاصله اجتماعی دو فرد با تأثیر متقابل آن دو بر یکدیگر رابطه‌ی عکس دارد. او همچنین نقش انسان حاشیه نشین را با مفهوم بیگانه زیمل تطبیق داد.

اموری بوگاردوس از شاگردان پارک نیز برای سنجش فاصله اجتماعی اقوام و گروه‌ها یک طیف هفت گویه ای تحت همین نام طراحی کرد تا درجات تمایل یا عدم تمایل افراد را نسبت به گروه اجتماعی یا قوم دیگر بسنجد. در واقع فاصله اجتماعی به تفاوت میان گروه های اجتماعی در یک جامعه و میزان تمایل یا عدم تمایل آنها نسبت به یکدیگر راجع است و اتفاقاً در ارتباط با مضامینی چون همدلی، درک متقابل و کنش ارتباطی افراد و گروه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به نظر می رسد آنچه مد نظر متولیان بهداشت و درمان در سراسر جهان است ایجاد و حفظ “فاصله فیزیکی” افراد از یکدیگر است تا بدین ترتیب زنجیره انتقال ویروس شکسته شود و پایانش فرا برسد. این” فاصله گذاری فیزیکی” به عنوان یک روش موثر و در تکمیل قرنطینه، مورد توجه قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد در استفاده از این مفهوم “فاصله گذاری اجتماعی” دقت لازم صورت نگرفته، همچنان که روزنامه واشنگتن پست نیز در مقاله ارزشمند خود در زمینه کرونا وایرِس نیز از مفهوم social distance استفاده کرده است در حالی که physical distance مدنظر است.

فاصله گذاری فیزیکی افراد برای جلوگیری از انتقال کوئید ۱۹ به میزبان های جدید بسیار متفاوت از فاصله گذاری اجتماعی است که مفهومی جامعه شناختی است. وقتی از social سخن می‌گوییم معنا، درک، همدلی، تمایل و علاقه به دیگری را هم وارد core ماجرا می کنیم در حالی که ما دنبال ایجاد فاصله به این معنا نیستیم. اتفاقاً در این شرایط است که باید فاصله ها را کم کنیم، همدلی ها را بیشتر کنیم، عشق به دیگری را ترویج نماییم و البته “فاصله‌گذاری فیزیکی” را هم بسیار جدی بگیریم.