آئین تبادل تفاهم نامه همکاری سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و جامعه مهندسان شهرساز ایران

به گزارش برزن نیوز چهارشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ خورشیدی آئین تبادل تفاهم نامه همکاری سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و جامعه مهندسان شهرساز ایران در سالن جلسات سازمان نظام مهندسی برگزار شد. در ادامه این مراسم کتاب شهر فرای ۲ بعد با حضور مولفان و مدیر مسئول انتشارات طحان نیز معرفی شد. مراسم با تلاوتی آیاتی از قرآن و سرود جمهوری اسلامی ایران شروع شد. سپس الهام امینی عضو هیئت مدیره نظام مهندسی و دبیر جامعه مهندسان شهرساز ایران ضمن خیر مقدم به حضار و مهمانان برنامه، ضمن تسلیت به بازماندگان حادثه متروپل و قطار مشهد یزد به اهمیت و جایگاه همکاری مهندسان شهرساز و سایر رشته‌های مرتبط با ساختنمان در جلوگیری از ایجاد و تکرار متروپل های دیگر اشاره کردند. مراسم با سخنرانی مهندس کرمی ریاست سازمان نظام مهندسی استان تهران، تبادل تفاهم نامه، سخنرانی دکتر احمد سعیدنیا رئیس جامعه مهندسان شهرساز ایران، مهندس تقی‌زاده دبیر کمسیون شهرسازی سازمان نظام مهندسی و علی نوذر‌پور، نوید سعیدی رضوانی و حمید تلخابی مولفان کتاب شهرفرای ۲ بعد ادامه پیدا کرد. در ادامه این گزارش فرازهایی از سخنرانی‌های انجام شده را می‌خوانید.

مهندس رامین کرمی ریاست سازمان نظام مهندسی: ضمن خوش آمدگویی به مهمانان و مدعوین گرامی، حادثه تلخ آبادان قلب همه ما را به درد آورد و فاجعه قطار امروز موجب تالم بسیار شد. این مصیبت را به بازماندگان تسلیت می گویم. من اهمیت توجه به ضوابط ساختمان سازی و شهرسازی را با مثالی توضیح می دهم. چند روز پیش برای ماموریتی کاری رفته بودم کیش، در بازدید میدانی متوجه شدم بسیاری از ساخت و سازها بدون رعایت ضوابط است و چهره و بافت شهر بسیار آشفته است. در یکی از برج‌های لوکس، فردی دیوار برشی‌های یک طبقه را برداشته بود تا سه واحد را یکی کرده و فضایی فلت برای خودش ایجاد کند. این بی‌توجی به ضوابط ایمنی را از بین برده و حقوق دیگران را تضیع می کند. از سوی دیگر بی توجهی به ضوابط شهرسازی در ساخت و ساز فضاهای شهری را بی روح می کند. در ساخت و ساز بی توجهی به طراحی‌های شهری و معماری و ناهماهنگی میان مکانیک به عنوان قلب ساختمان و سایر بخش‌ها در جانمایی تاسیسات عمر مفید ساختمان را کاهش داده و مشکلاتی را پس از بهره برداری ایجاد می‌کند. لذا من فکر می‌کنم شهرسازی ورای چهار رشته اصلی ساختمان قراردارد و بی توجهی به این مسئله موجب شکل‌گیری متروپل ها می‌شود. بنابراین لازم است مدیران شهری از اطلاعات شهرسازی برخوردار باشند و آنرا رعایت کنند. متاسفانه چنین نیست. من پس از سال‌ها تجربه اجرایی و مدیریتی در بخش‌های مختلف ساختمان در بهترین حالت ۳۰ درصد اطلاعات شهرسازی دارم و به جرات می توانم بگویم بسیاری از مدیران شهری این حداقل را هم ندارند. پس لازم است همیشه یک شهرساز با اطلاع در کنار خود داشته باشند تا در مدیریت شهر و مدیریت ساخت و سازها بتوانند اصول آسایش و حقوق شهروندی را رعایت کنند. درکمسیون ماده ۵ لازم است هضو اصلی شهرساز باشد. چون شهرساز است دید کلی به ساختار شهر و هماهنگی اجزا و نحوه رعایت آسایش شهروندان در قرار گیری ساختمان‌ها را درک می‌کند. من تا زمانی که در این سمت هستم همه تلاشم را برای همکاری موثر شهرسازان و نظام مهندسی و تبیین جایگاه شهرسازی در مدیریت شهری را می کنم و امیدوارم این تفاهم نامه موجب اتفاق‌های خوب شود.

دکتر احمد سعیدنیا: ریاست جامعه مهندسان شهرساز ایران: با سلام و خیر مقدم به همه حضار و تسلیت حادثه متروپل آبادان. امروز این جایگاه و احترامی که دانشجویان سابق و همکاران کنونی برای من قائل هستند را مدیون راه و روش دکتر مزینی استاد فقید شهرسازی کشور هستم و آنرا نشانه احترام به علم و دانش می‌دانم. این موافقت نامه‌ای که امضا کردیم دستاورد شایسته‌ای است که نتیجه فعالیت‌های خستگی ناپذیر خانم دکتر امینی است و باید از ایشان تشکر کرد. از نظر من پیوند شهر و ساختمان یک رابطه تار و پودی است و بهبود آنها باید توامان باشد. بدون شهر و فضای شهری ساختمان بی فایده است و بدون ساختمان فضای شهری شکل نمی‌گیرد. واقعه متروپل اخطاری برای تهران است. تهران متروپلی است که با کوچکترین اتفاق فاجعه روی می‌دهد. این شهر در نهان خود چیزی دارد که با یک زلزله ۷ ریشتری، ۷۰ درصد سازه‌های آن تخریب می‌شود. اگر این اتفاق بیفتد تمام راه‌ها و معابر مسدود می‌شود. زیر ساخت‌های آب و برق و… از هم می‌گسلد. پایداری این سازه‌ها از تکالیف نظام مهندسی و شبکه‌ها و معابر وجه شهرسازانه دارد. اگر صحبت از تاب‌آوری است باید کل شهر و ساختمان پایدار باشد. توجه به این پایداری در همکاری دو مجموعه بدست می‌آید. عدم وجود پایداری و فروریختن یک ساختمان اعتماد مردم به نظام مهندسی را از بین برده و می تواند تبدیل به یک مسئله سیاسی اجتماعی شود. در فاجعه متروپل هر کس جوری تحلیل کرد و گاها مدیران نظام مهندسی را مقصر دانستند. از نظر من انگشت اتهام به سمت شهرداری است. شهرداری‌ها هستند که با بی توجهی به ضوابط و مقررات و قصور از تکالیف خود به مرکز فساد تبدیل شده‌اند. شهرداری‌ها ضوابط طرح تفصیلی شهرها را رعایت نکرده و آسایش مردم را از بین برده‌اند در همین تهران در کوچه شش متری برج ده طبقه و بیست طبقه مجوز گرفته و ساخته شده است. من پیشنهاد می‌کنم نظام مهندسی و جامعه شهرسازی بیانیه مشترک بدهند، حقایق را بگویند و مسئول شهر و اتفاقات آن را شهرداری معرفی کنند. در پایان امیدوارم این تفاهم نامه فراتر از اینگونه جلسات برود و تبدیل به فرصتی در شهرسازی و نظام ساخت و ساز کشور شده و روی یک کار مشترک تمرکز کرده و در سندی مطالعاتی آسیب‌ها شناسایی شده و اصول بازنگری در شهرسازی و ساخت و ساز در قالب برنامه‌ای که قابلیت اجرا داشته باشد ارائه شود.

دکتر محمد تقی‌زاده دبیر کمسیون شهرسازی نظام مهندسی: آنچه امروز به عنوان طرح‌های شهری داریم دو برنامه تحت عنوان طرح جامع شهری و طرح تفصیلی است. این دو طرح برآمده از قانون شورایعالی معماری و شهرسازی مصوب سال ۱۳۵۳ است. این قانون به سطوح و سرانه و مساحت و جمعیت پذیری پرداخته است. یعنی همه چیز کمی است و آنچه مهم است کمیات است. در حالیکه شهر مملو از یک سری روابط کیفی و انسانی است. متاسفانه زیر ساخت قانونی به آن توجهی نکرده است. روابط تعیین شده در قانون یک رابطه ریاضی برای ارتباط مساحت و جمعیت است. از سوی دیگر ظرفیت‌های قانونی شهرداری‌ها محدود است و ابزار و الزامات قانونی برای برهم زدن این رابطه کمی ندارند. کمسیون ماده ۵ هم به عنوان مرجع تصویب کننده ضوابط شهرسازی از این قانون کمی‌گرا نمی‌تواند فراتر برود. بطور مثال در طرح ساختاری راهبردی تهران و به دنبال آن طرح تفصیلی مصوب سال ۱۳۹۰ توجه صرفا کالبدی و کمی است. آیا اعداد دیده شده در طرح تهران امکان بارگذاری دارد؟ آیا ابزار کنترل این بارگذاری ایجاد شده است؟ قرا بود سامانه‌ای ایجاد شود تا اگر در محدوده‌ای ظرفیت بارگذاری پر شد آلارم دهد و امکان صدور مجوز جدید وجود نداشته باشد ولی چنین نشد. قرار بود پنج سال بعد از طرح یک طرح بازنگری تهیه شود که بجز در منطقه ۲۲ آنهم با اشکالات بسیار این اتفاق نیفتاد. لذا این ساختار کمی هم کنترل نشد. نمی توان تراکم فروشی را نقد کرد. اداره شهر هزینه دارد و باید از جایی تامین شود. فرد عزیزی قبلا در یک نهاد نظارتی بود و مرتب تراکم فروشی را نقد می‌کرد، بعد از مدتی شهردار شد و در جلسه‌ای که در مورد تراکم همه مخالف بودند ایشان موافق تراکم شده بود. با تغییر جایگاه نگاه هم عوض می‌شود. این ضعف و نقص سازوکار قانون و زیرساخت اداره شهر است. قانون طرح‌های شهری مادامی که تاکید بر کالبد دارد، قانونی ناقص است و باید اصلاح شود. باید بقیه روابط انسانی در شهر که بعد سوم شهر است در قانون و طرح دیده شده و این رابطه ریاضی و کمی به هم بخورد و توجه اصلی به آسایش و امنیت شهروندان باشد.

دکتر علی نوذرپور: من هم عرض ادب دارم خدمت حضار و تسلیت می‌گویم فاجعه آبادان و قطار طبس را. از دکتر سعیدنیا تقدیر می‌کنم و ایشان را نمونه استاد علم و اخلاق می‌دانم. من قرار بود در مورد کتاب شهر فرای ۲ بعد صحبت کنم ولی چون دو همکار دیگرم اینجا حضور دارند و هر یک در مورد بخش‌هایی از کتاب صحبت می‌کنند، ترجیح می‌دهم به شکاف‌های قانونی و تجاربم در شهرداری منطقه ۲۲ بپردازم. من سال‌ها در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مسئولیت پشتیبانی از شهرداریهای کشور را برعهده داشتم ولی تا وقتی شهردار نشدم خیلی از مباحث برایم قابل درک نبود. دکتر سعیدنیا مسئولیت را از نظر علمی متوجه شهرداری دانستند، این نکته درستی است ولی جنبه های دیگری دارد که از اختیار شهرداری خارج است. قبل از اینکه وارد بحث اصلی شوم می خواهم به نظریه پنجره شکسته اشاره کنم و از دریچه این نظریه مباحث را پیش ببرم. این نظریه مدعی است اگر شیشه پنجره‌ای شکسته باشد و مدتی تعمیر نشود رهگذرانی پیدا می شوند که با سنگ بقیه شیشه‌ها را شکسته و کم کم بنا مخروبه و محل تجمع نا اهلان خواهد شد. در این نظریه فرد عامل پیشرفت تخریب است. شهرداری‌ها هم به مثابه یک پنجره شکسته هستند ولی پیشبرنده تخریب فرد نیست بلکه حاکمیت است. طبق قانون شهرداری مرجع صدور پروانه ساختمانی است و اگر مجری تخلف کند باید پرونده را به کمسیون ماده ۱۰۰ ارجاع دهد. نهادهای دولتی و حاکمیتی برای ساختمان سازی خود پروانه اخذ نمی کنند و با بی توجهی به این قانون اولین سنگ را به پنجره شکسته شهرداری می زنند. وقتی در شهرداری منطقه ۲۲ از عملیات اجرایی یک نهاد دولتی جلوگیری می‌کردم تعجب می‌کردند و می‌گفتند شما اولین کسی هستی که از ما پروانه می‌خواهید. اساسا نهادهای حاکمیتی و دولتی برای ساختمان سازی خود اعتقادی به پروانه ندارند. در بودجه دستگاه‌های حاکمیتی و دولتی پیچ بودجه‌ای برای اخد پروانه، عوارض، جریمه و سایر حقوق شهرداری در نظر گرفته نمی شود. مستحدثات نظامی هم بدون اخذ پروانه اجرا می‌شود. در برنامه پنجم توسعه پیش بینی شده بود پادگان‌ها از شهر خارج شوندف نه تنها خارج نشدند بلکه بیشتر شدند، ساخت و ساز کردند و برای ساخت و ساز خود مراحل قانونی را طی نکردند. در منطقه ۲۲ وقتی به دستگاه‌های نظامی می‌گفتم پروانه بگیرید ارجاع می دادند به تفاهم نامه‌ای که در زمان آقای قالیباف امضا شده بود تا نظامی‌ها فقط کدهای بر و کف را از شهرداری بگیرند آن هم اگر یک ماه پس از درخواست شهرداری کد ها را نداد خود مستقلا عملیات اجرایی را انجام دهند. این تفاهم نامه کاملا غیر قانونی است. من با شهردار وقت مکاتبه کردم، ایشان به معاون شهرسازی ارجاع دادند و مقرر شد ابطال شود ولی قبل از ابطال آن شهردار عوض شد. وقتی ما در مورد استانداردها صحبت می‌کنیم و شهرداری‌ها را مقصر می‌کنیم باید بدانیم روابطی ورای این استانداردها برای بی توجهی به ضوابط و مقررات وجود دارد که از اختیار شهرداری هم خارج است و به یک عرف تبدیل شده است. مثلا در محدوده منطقه ۲۲ دانشگاه علامه طباطبایی ساخت و سازهای بسیاری انجام داده که برای هیچ کدام پروانه نگرفته است. ما به دانشگاه گفتیم شما باید مرجع ترویج قانون گرایی باشید چرا به قانون بی توجهید. در مرتبه دیگر مساجد و اماکن مذهبی هستند که بدون مجوز و توجه به ضوابط قانونی ساخت و ساز خود را پیش می‌برند. مدارس و اماکن آموزشی هم اعتقادی به پروانه ندارند. در منطقه ۲۲ حتی ساختمان شهرداری هم با تخلف ساخته شده است. من پرونده شهرداری را به کمسیون ماده ۱۰۰ فرستادم. این برای بقیه شهرداری‌ها هم وجود دارد عمده ساخت و ساز شهرداری‌ها بدون پروانه انجام می‌شود و هیچ نظارتی بر آن نیست. مادامی که دستگاه‌ها پروانه نمی‌گیرند؛ نقشه های آنها کنترل نمی شود، استانداردها رعایت نمی شود و ممکن است ساختمانی ایجاد شود که ایمنی لازم را نداشته باشد. وقتی قرار است مردم در یک مسجد برای عبادت جمع شوند آن مسجد برای حفظ امنیت مردم لازم است مراحل قانونی ساخت و ساز را طی کند تا همه جنبه های ساختمان سازی آن کنترل شود. مدارس برای تامین ایمنی دانش‌آموزان باید پروانه بگیرند. بنابراین تا وقتی نهادهای حاکمیتی به این پنجره شکسته سنگ می‌زنند یک عبدالباقی نداریم بلکه با عبدالباقی‌های متعدد مواجهیم. چند درصد پرونده های دولتی به کمسیون ماده ۱۰۰ ارجاع شده است؟ چند درصد رای گرفته‌اند؟ آنهایی هم که رای گرفته‌اند چند درصد اجرا شده است؟ کدام ساختمان دولتی که تخلف داشته تخریب شده است؟ ما در منطقه ۲۲ بیش از ۱۴۰۰ میلیارد تومان تخلف ساختمانی دستگاههای دولتی و نهادهای نظامی‌ها را احصا کردیم و پس از پیگری بسیار آنرا تهاتر کردیم. این تنها بخش کمی بود که توانستیم پیگیری کنیم. مسئله دیگر ساخت و ساز در اراضی بی سند است. وقتی دستگاهی در یک ملک بدون سند ساخت و ساز می‌کند صدور پروانه هم نا ممکن می شود. در همین منطقه ۲۲ اراضی شهرک هزار و یک شب سند نداشت و شهرداری در ملکی که سند ندارد شریک شده بود. تا زمانی این رویه اصلاح نشود و این تمهیدات و مقررات ناقص پا برجا باشد ساختمان نا ایمن هم زیاد می‌شود. مدارس و مساجد و… می‌توانند از پرداخت عوارض معاف باشند ولی نباید از اخذ پروانه رعایت ضوابط معاف باشند. نقص در قوانین و مقررات و خود کفا دانستن شهرداری‌ها بدون تعریف منابع و سازو کارهای لازم برای درآمد زایی هم موجب شریک شدن شهرداری‌ها در پروژه‌های غیر قانونی همانند هزار و یک شب می‌شود. نهایتا اینکه شهرداری در برخی موارد ترس از اجرای قانون دارد. بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری می گوید؛ شهرداری باید موارد نا ایمن را شناسایی و به مالک اخطار دهد، اگر مالک اقدامی نکرد شهرداری اقدامات ایمن سازی را انجام داده و هزینه را به علاوه ۱۵ درصد از مالک مطالبه کند ولی شهرداری‌ها به دلیل تبعات قضایی وارد این مسئله نمی شوند. سیستم قضایی هم در این زمینه هیچ حمایتی از شهرداری نمی‌کند. لذاهمانطور که گفتم تا این روند هست و این شرایط بر مدیریت شهری حاکم است چیزی تغییر نمی‌کند. قبل از دنبال عبدالباقی‌ها باید در دولت دنبال اشکالات گشت و تا این تخلفات هست نمی توان گفت شهر ایمن است.

دکتر نوید سعیدی رضوانی: من هم به نوبه خود حادثه آبادان وطبس را تسلیت عرض می‌کنم. به حضار سلام می کنم و مراتب تقدیرم از استاد سعیدنیا و سایر اساتید را ابراز کرده و یاد استاد فقید دکتر مزینی را گرامی می‌دارم. در خصوص کتاب شهر فرای ۲ بعد باید عرض کنم این کتاب تلاشی است برای ایجاد یک نظریه شهرسازی که قدرت تبیین و تجویز داشته باشد. همانطور که می دانید شهرسازی یک دانش بین رشته‌ای است که از نظر تئوری به دیگر رشته ها وابسته است. باید تلاش کرد تا این دانش بین رشته‌ای به به فرا رشته‌ای بودن تبدیل شود. برای این امر نیاز به نظریه‌هایی است که مستقل از دیگر رشته‌ها قدرت تبیین مسائل و تجویز راهکار داشته باشد. ما در کتاب شهر فرای دو بعد کوشش کرده‌ایم بر پایه متون موجود و آموزه‌های دکتر مزینی تلاشی در این حوزه انجام داده و منطقه بیست و دو تهران را با این رویکرد تحلیل کنیم.

دکتر حمیدرضا تلخابی در قالب اسلایدهایی ابتدا فرازهایی از زندگی نامه آثار دکتر مزینی را ارائه کرده و سپس با نمایش تصاویری از منطقه ۲۲ تهران  به نقش توجه به لب‌ها، نما، لفاف بناها، خط آسمان و توجه آسایش و حقوق شهروندان در نظام شهرسازی کردند و گفتند منطقه ۲۲ به لحاظ حجم های پر و خالی حاکی از آشفتگی زیاد در این زمینه است. فضاهی رها شده میان برج های بلند مرتبه با دیوار کشی های طولانی و همجواری قطات ریز و درشت دانه را موجب گسیختگی و بازگو کننده بی برنامه گی دانستند.

یسرا مرادی