پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
ساعت ۰۷:۱۰ صبح روز جمعه سوم فروردین ماه ۱۴۰۳، زلزله‌ای ۲.۵ ریشتری در عمق ۸ کیلومتری زمین، تهران را لرزاند. کانون زلزله در طول جغرافیایی ۵۲.۵۱۱ و عرض جغرافیایی ۳۵.۷۴۸، واقع در منطقه ارجمند از توابع فیروزکوه، گزارش شد. زلزله‌ای که شرایط را برای بازاندیشی درباره احتمال وقوع زلزله بزرگ در شهر تهران و آمادگی مدیریت شهری و دستگاه های مسئول برای این زلزله، فراهم نمود. شهری که ۱۵ درصد بافت آن، بافت فرسوده بوده و از قضا پرتراکم‌ترین بافت جمعیتی تهران هم، همین بافت فرسوده شهری است. علاوه بر تهران بعنوان پنجمین شهر پر حطر دنیا در برابر زلزله، سایر شهر‌های کشور هم وضعیت بهتری ندارند. بعنوان نمونه:
- تهران (پنجمین شهر پرخطر جهان)،
- قم (بیست و پنجمین شهر پرخطر جهان)،
- اهواز (سی‌امین شهر پرخطر جهان)،
- شیراز (سی و چهارمین شهر پرخطر جهان)،
- کرج (سی و ششمین شهر پرخطر جهان)،
- کرمانشاه (سی و هفتمین شهر پرخطر جهان)،
- تبریز (چهل و سومین شهر پرخطر جهان).
برخی از پیش بینی‌ها حکایت از آن دارند که در کلانشهری مثل تهران، به طور تقریبی هر ۱۵۰ سال یکبار زلزله بزرگ اتفاق می‌افتدو زلزله‌ای که اگر در تهران اتفاق بیفتد، با قدرتی در حدود ۷ ریشتر رخ داده و در سناریو‌های محتلف، بین یک و نیم تا ۷ میلیون کشته برجای خواهد گذاشت (طبق محاسبات علی درویش زاده پدر علم زمین‌شناسی ایران، این دوره برای تهران ۱۵۰ سال است در حالی که از وقوع آخرین زمین‌لرزهٔ بزرگ آن ۱۸۰ سال گذشته. این تأخیر ۳۰ ساله به این معنی است که زمین‌لرزهٔ بعدی، احتمالاً شدت و بزرگی بیشتری خواهد داشت).
نگاهی آماری به زلزله‌های ایران و تهران در سال ۱۴۰۲:
علی بیت‌اللهی، رئیس مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی کشور در روز‌های پایانی سال ۱۴۰۲، لرزه خیزی یکساله سرزمین ایران در سال ۱۴۰۲ را براساس داده‌های مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مورد ارزیابی قرار داد و بیان داشت که:
تعداد کل زلزله‌های با بزرگی ۲.۵ و بزرگتر از آن در محدوده سرزمینی ایران در سال ۱۴۰۲، به میزان ۱۹۰۲ زلزله بوده است. بزرگترین زلزله‌ها ۲ زلزله به بزرگی ۵.۶ در محدوده استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان رخ داده است. تعداد زلزله‌های با بزرگی ۵.۵ تا ۵.۶ نیز چهار زمین‌لرزه بوده که ۰.۲ درصد کل زلزله‌ها را به خود اختصاص داده است.
تعداد زلزله‌های با بزرگی ۵ تا ۵.۵ در سال ۱۴۰۲، ۹ زلزله است که ۰.۵ درصد کل زلزله‌ها‌محسوب می‌شود.۱۶ زلزله با بزرگی ۴.۵ تا ۵ رخ داد که ۰.۸ درصد کل زلزله‌هاست. ۸۰ زلزله با بزرگی ۴ تا ۴.۵ در سال جاری رخ داده که ۴.۲ درصد کل زلزله‌ها را بخود اختصاص داده است. تعداد ۵۱۵ زلزله ۳ تا ۴ ریشتری رخ داده که ۲۷.۱ درصد از کل زلزله‌هاست. ۱۲۷۸ زمین لرزه نیز با بزرگی ۲.۵ تا ۳ اتفاق افتاده که ۶۷.۲ درصدکل زلزله‌ها محسوب می‌شود.»
او به تفکیک استانی زلزله‌ها نیز اشاره کرد و بیان داشت که، استان‌های هرمزگان، کرمان و فارس دارای بیشترین رخداد‌های لرزه‌ای بودند. در سال ۱۴۰۲ در محدوده استان‌های کشور ۱۰۹ زلزله با بزرگی ۴ و بزرگتر از ۴ رخ داده است. در استان هرمزگان ۱۹ زلزله بزرگتر از ۴ و در استان فارس ۱۱ زمین لرزه و استان کرمان ۹ زلزله با بزرگی ۴ و بزرگتر از ۴ رخ داده است.
در محدوده استان‌های تهران، البرز، قزوین، زنجان، کردستان، گیلان، لرستان و محدوده استان مرکزی، زلزله با بزرگی ۴ و یا بزرگتر از آن رخ نداده است. در محدوده استان تهران ۵ زلزله با بزرگی بین ۲.۶ تا ۲.۸ در سال ۱۴۰۲ بوقوع پیوسته است.
زمین‌لرزهٔ احتمالی تهران یا احتمال وقوع زلزلهٔ بزرگ در تهران طی سال های ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۹ :
مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۷ نشان داده که امکان وقوع زلزله‌ای شدید در تهران میان سال‌های ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۹ خورشیدی وجود دارد. رشد شهری در تهران به شکلی نادرست انجام شده و حدود ۸ میلیون نفر از جمعیت تهران در ناحیهٔ بسیار خطرناک ساکن شده و مستقر گردیده اند. یک پژوهش زمین‌شناسی پیش‌بینی می‌کند که زلزله‌ای با بزرگی حدود ۷ ریشتر در تهران، ۶۴۰٬۰۰۰ مسکن را از مجموع ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ مسکن مستقر در شهر، ویران کرده و علاوه بر این بیش از یک میلیون و نیم از جمعیت تهران را کشته و حدود چهار میلیون و سیصد هزار نفر را زخمی کند.برحی از پیش بینی ها معتقدند که حدود ۲۰ درصد از مرگ‌های مربوط به این زمین‌لرزه احتمالی در ۲ ساعت اول اتفاق می‌افتد که از جمله دلایل اصلی آن خفگی در اثر استنشاق گرد و غبار، فشار بر قفسه سینه، شوک افتادن قند یا سرمازدگی می‌باشد. بقیه ۸۰ درصد مرگ و میر در ۳ روز اول اتفاق می‌افتد و دلیل آن از دست دادن آب بدن، سرمازدگی، نشانگان له شدن، نارسایی کلیوی، عفونت زخم، یا گندخونی می‌باشد.
همان گونه که همه شهروندان مطلع هستند، عامل اصلی وقوع زلزله ، فعالیت گسل ها می باشند. گسل‌های اصلی تهران شامل گسل مُشاء – فَشَم، گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل تِلو پایین، گسل محمودیه و گسل شیان و کوث می‌شود . گسل شمال ری، گسل جنوب ری، گسل کهریزک، گسل گرمسار، گسل پیشوا، گسل پارچین از دیگر گسل های خطرناک تهران هستند؛ البته گسل‌های فرعی زیادی در سطح شهر تهران وجود دارد مانند گسل نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس‌آباد، باغ فیض . بر پایهٔ پژوهش گروه همکاری‌های بین‌المللی ژاپن جایکا (JICA) ، از میان گسل های شهر تهران، احتمال فعال شدن سه گسل مشا، جنوب ری و شمال تهران،بیشتر از مابقی تشخیص داده شد(در ماهیت گسل ری تردید وجود دارد).
نگاهی به زلزله های بزرگ تهران در ده سال اخیر:
بررسی زلزله‌های اطراف تهران در ده سال اخیر، اهمیت خاص دارد. رفتارشناسی گسل ها، شدت و عمق زلزله، تغییر شکل‌های بوجود آمده در برخی از گسل‌ها و غیره، نمونه‌هایی از این موارد می‌باشند. طبق گزارشات گسل شرق تهران بعد از مدتی طولانی دوباره فعال شده و احتمال دارد در آینده باعث وقوع زلزله‌های قوی‌تری شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهمترین زلزله‌های بوقوع پیوسته در تهران در ده سال اخبر به شرح زیر می‌باشند.
*** زمین‌لرزه‌های ۱۳۹۶ اطراف تهران: پس از زمین‌لرزه ۱۳۹۶ تهران که در مرز استان البرز و تهران و نزدیک ملارد بود، تا ۳ دی‌ماه، ۲۰ پس‌لرزه اتفاق افتاد، و چند روز بعد، در ۵ دی‌ماه ۱۳۹۶ لرزه‌ای ۶/۱ ریشتری در ملارد ثبت شد. بعد از ظهر همان روز، لرزه‌ای ۱٫۶ ریشتری در دماوند نیز ثبت گردید و بعد از آن، ساعت ۵۵ دقیقهٔ بامداد روز ۶ دی، زلزله‌ای ۴٫۲ ریشتری در ملارد رخ داد.
*** زمین‌لرزهٔ اردیبهشت ۱۳۹۹ دماوند: زمین‌لرزهٔ ۵٫۱ ریشتری در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹، شهر دماوند در استان تهران را لرزاند. این زلزله یک پیش‌لرزهٔ ۲٫۹ ریشتری و چندین پس‌لرزه داشت که بزرگترین آن‌ها به بزرگی ۴ ریشتر بود. مرکز لرزه‌نگاری آمریکا قدرت این زلزله را ۴٫۶ ریشتر و ۲ کیلومتری شمال‌غربی دماوند اعلام کرد. حرکت گسل مُشا علت وقوع این زلزله عنوان شده‌است. تا ۷۲ ساعت بعد، زلزله‌هایی با بزرگی ۲٫۱ تا ۳٫۸ ریشتر در ناحیه اتفاق افتاد. با توجه به تعداد بالای لرزش‌ها، نمی‌توان تعیین کرد کدام یک از این زلزله‌ها پس‌لرزه یا پیش‌لرزهٔ زلزله‌ای بزرگتر بودند. طبق اعلام سازمان نقشه‌برداری کشور، بر اثر وقوع زمین‌لرزهٔ ۵٫۱ ریشتری اردیبهشت ۱۳۹۹ در ناحیهٔ دماوند، گسل مُشا دچار تغییر شکل گردیده و این به معنای بالا رفتن احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگتر در این گسل می‌باشد.
*** زمین‌لرزهٔ مرداد ۱۴۰۰ بومهن و رودهن: عصر روز یکشنبه، ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ زلزله‌ای به بزرگی ۳٫۹ ریشتر شرق تهران را لرزاند. طبق اعلام مرکز لرزه‌نگاری کشوری و مؤسسهٔ ژئوفیزیک دانشگاه تهران کانون این زلزله در ۹ کیلومتری بومهن (تهران)، ۹ کیلومتری رودهن (تهران) و ۱۰ کیلومتری پردیس (تهران) بوده و نزدیکترین مراکز استان نیز ۴۴ کیلومتری تهران و ۸۰ کیلومتری کرج گزارش شده‌است.
شهرداری تهران و سایر نهادهای مسئول برای پیشگیری و آمادگی مقابله با بحران، چه کرده اند( پاسخ: هیچ، عموم اقدامات در حد شعار ، مانور و نمایش است):
۱۵ درصد بافت تهران، بافت فرسوده است، بافتی که یا باید تخلیه و در قالب شهرک ها، مجتمع‌ها و محلات مسکونی جدید نوسازی و به مردم برگردانده شود و یا با ایجاد جاذبه‌هایی قوی مالی، مقدمات نوسازی آن توسط مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی فراهم شود. حتی بدون حساب و کتاب فی المجلس می‌توان گفت که هزینه این کار، حدود صد برابر کمتر از هزینه‌ای است که دولت، باید فردای زلزله تهران بپردازد. عقل سلیم چه چیزی را حکم می‌کند؟
بروز یک فاجعه میلیونی در تهران، نه فقط فاجعه‌ای انسانی، بلکه فاجعه‌ای سیاسی و امنیتی و … هم می‌تواند قلمداد شود و این یعنی تمام دستگاهها در پروژه‌ای که می‌توان اسمش را گذاشت پروژه «نجات ملی تهران در برابر زلزله» مسئول و درگیر و ذینفع هستند.
به نظر می رسد مطالبه گری موردی یا گزارش طلبی از ذستگاه ها درخصوص آمادگی شهر تهران در برابر زلزله بزرگ ، ره بجای مطلوب نبرده و ضرورت داشته باشد که دستگاه های امنیتی و نظارتی( با تاکید بر وزارت اطلاعات و سازمان بازرسی کل کشور) در قالب یک پروژه نظارتی- هدایتی ، مطالبه گری قانونی از دستگاه های مسئول را آغاز نمایند. مبنای کار را هم می توان در کوتاه مدت روی مطالبه گری از میزان تحقق ماده ۱۴ قانون مدیریت حوادث غیر مترقبه کشور و میزان تحقق مسئولیت ها و وظایف دستگاهها و نهادهای مسوول در مدیریت بحران، قرار داد.
