پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
شهر، متشکل از سیستم های باز، زنده و تلفیقی از سیستم های اجتماعی- اکولوژیکی است که روند شتاب زده توسعه شهری، بخش وسیعی از مرغوب ترین و مناسب ترین اراضی بلا فصل شهر ها از جمله زیر ساخت های طبیعی را جذب نموده و موجب تغییر شکل و تأثیر منفی بر جنبه های اکولوژیکی و اجتماعی منطقه شده است که در این میان می توان علاوه بر میزان تغییرات ناشی از رشد و گسترش بالای مناطق شهری، خرد دانگی و انقطاع زیر ساخت های طبیعی را از آسیب های وارده بر شبکه اکولوژی شهری مطرح نمود.
همچنین به تبع این آسیب ها در حوزه اکولوژی، تأثیراتی منفی بر ساختار اجتماعی از جمله مهاجرت گروه های مختلف مردمی به مناطق متفاوت به دلیل عدم وجود بستر های مناسب زندگی مشاهده می گردد که می توان با نگاهی کلی اذعان نمود، مجموعه این عوامل سبب افول تاب آوری شهری شده است.
در واقع تاب آوری شهری، اشاره به توانایی یک سیستم شهری و شبکه های تشکیل دهنده آن اعم از شبکه های اجتماعی_اکولوژیکی و اجتماعی_فنیی جهت پایداری در مقیاس های زمانی و فضایی هنگام مواجه شدن با اختلالات برای بازیابی سریع عملکرد های خود جهت انطباق با تغییرات و همچنین تغییر سریع وضعیت سیستم با توجه به محدودیت های ظرفیت انطباقی حال و آینده آن دارد.
بنابراین این مفهوم به عنوان درجه یا میزانی است که در آن حد، شهر ها قادر به تحمل تغییر هستند قبل از این که به مجموعه جدیدی از ساختار ها و فرآیند ها باز سازماندهی شوند.
در این میان به دنبال نا کار آمدی زیر ساخت های صلب و مدرن، اهمیت وجود زیر ساخت های طبیعی، به منظور ارتباط از دست رفته شهر با طبیعت بیش از پیش آشکار می‌شود؛ این در حالی است که در مدیریت کلان شهری چون تهران، برنامه ها و سیاست های اتخاذ شده برمبنای تعاریف پیشین زیر ساخت ها عمدتا بر پایه زیر ساخت های مصنوع صورت گرفته و عناصر طبیعی در فرآیند های برنامه ریزی و مدیریت منظر شهر وجه مغفول باقی مانده اند.
بنابراین برای پیشگیری از عوارض، معضلات و تغییرات غیر قابل جبران در ساختار، عملکرد و فرآیند اکولوژیکی بستر شهر و هماهنگ کردن محیط انسان ساخت با محیط طبیعی، لازم است اصول، معیار و سیاست هایی برای پایداری اکولوژیکی و اجتماعی شهر مورد توجه قرار گیرد. به طور کلی در راستای مطالعات صورت گرفته، سعی بر ارائه راهبرد هایی به منظور ترمیم آسیب های وارده به شبکه طبیعی اکولوژیکی و توسعه شهر و به تبع آن پایداری اجتماعی می باشد.
در این میان، بهره گیری از دانش منظر به عنوان دیدگاهی کل نگر با رویکرد تاب آوری، با فراتر رفتن از دغدغه های حفاظت محیط، همواره در پی ایجاد پیوند چند وجهی واحد های اکولوژیکی_اجتماعی شهر است که ضمن آشکار سازی پتانسیل ها و نیرو های نهفته در طبیعت، هویت را به مردم باز می گرداند و زندگی آن ها را معنی می بخشد. در نتیجه هدف اصلی، ارزیابی ساختار شبکه اکولوژیک در روند توسعه شهری با رویکرد تاب آوری است و می توان در خلال توسعه شهری و تغییرات حاصل از آن در پی یافتن میزان تاب آوری سیستم های شهری و اکولوژیکی به تغییرات بود.
بنابراین دانش منظر ساختار های طبیعی را چار چوب اصلی برای مقابله با بحران توسعه شهری می داند و بر روابط فرآیند های طبیعی و ساختار های وابسته به آن تأکید دارد.
همچنین توجه به الگو های اکولوژیکی شهر های سنتی ایران در رابطه با نوع برخورد با محیط طبیعی و تطبیق با الگوی توسعه شهر های معاصر می تواند راه حلی برای مقابله با این نوع از بحران ها باشد و با استفاده از بررسی های میدانی، مناطق حساس زیستی نسبت به تغییرات و ساخت و ساز های شهری در برنامه ریزی های آتی توسعه شهر را مشخص و مانع از آسیب رسیدن به زیر ساخت طبیعی شهر و حفظ و ارتقاء منابع زیستی باقی مانده در این سر زمین و به تبع آن پایداری اجتماعی گردد.
علاوه بر آن می توان انتخاب راهبرد صحیح جهت ایجاد تاب آوری شهری در چهار دسته ی حفاظتی، تدافعی، تهاجمی یا فرصت طلبانه با توجه به زمینه انتخابی برای نائل شدن به این مهم را از عوامل تأثیر گذار مطرح کرد. بدین صورت، زمـانی که سیمای سرزمین موجود از الگو هـا و فراینـد های پایـدار حمایـت می کند، راهبرد حفاظتی به کار گرفته می شود تا در مقابل تغییر برای دستیابی به توزیع فضایی مطلوب از این الگو ها و فرایند ها، تا جـایی که محیط اجازه دهد، حفاظت شود.
راهبـرد تـدافعی، زمـانی کـه سـیمای سـرزمین موجـود قـبلاً خرد دانه شده باشد و مناطق مرکزی در منطقه هایی به شکل منزوی پدیدار شده باشند، اسـتفاده مـی شـود که ایـن راهبـرد در جستجوی توقف یا کنترل فرایند هایی منفی ناشی از خرد دانگی، یا شهر نشینی کاربرد دارد. از سویی دیگر راهبرد تهاجمی یا فرصت طلبانه، احیای مجـدد عناصر ساختار سیمای سرزمین را در ساختار هایی که قـبلاً خرد دانـه شده اند، یا دچار اختلال شده اند به عنـوان هـدف مـورد تأکیـد قـرار می دهد.
همچنین بنیان راهبرد تهاجمی بر اساس دانش برنامـه ریـزی، دانـش احیای اکولوژی و مشارکت مردمی استوار است. این راهبرد از طریق تعریف جا به جایی یا جانشین نمودن کـاربری هـای اراضـی فشـرده و متراکم مثل شهرنشینی با کشاورزی یا کاربری های اراضی گسـترده کاربرد می یابد. همچنین از این راهبرد جهت تحت تـأثیر قرار دادن توزیع فضایی آتی ساختار موجود سـیمای سـرزمین بـرای حمایت از فرایند های فرهنگی یا اکولوژیکی استفاده می گردد (پریور و همکاران، ۱۳۹۱)
