تغییر اقلیم شهری و راهکارهای سازگاری

حامد امانی، کارشناس ارشد برنامه ریزی محیطی، در یاداداشتی اختصاصی برای برزن نیوز درباره تغیرات اقلیمی در شهرها و راه های سازگاری آن نوشت.

تغییرات اقلیمی به نوسانات درون محیط زمین، فرآیند‌های طبیعی موجود در اطراف آن، و تأثیر فعالیت بشر بر آن بر میگردد. عوامل که می‌تواند اقلیم را شکل دهد شامل فرآیندهایی همچون نوسانات در تابش خورشیدی، گردش (وضعی) زمین، و مقادیر (تمرکز) گاز گلخانه‌ای می‌باشند. در واقع، تغییر اقلیم نشان‌دهنده تغییرات غیرعادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین می‌باشد.

عمده این پیامدها شامل؛ افزایش ناهنجاریهای جوی نظیر بارشهای ناگهانی، وزش طوفانهای شدید، خشکسالی، افزایش دما، بارش برف در نقاط گرم و خشک، کاهش باران در نقاط مرطوب و کوهستانی، افزایش متوسط دمای برخی شهرها است.

در سال های اخیر در ایران نیز نمونه­هایی از تغییرات محسوس در آب و هوا و تغییر اقلیم بوضوح مشاهده شده است. خشکشالی­های پیاپی، خشک شدن دریاچه هامون و دریاچه پریشان، کاهش بی سابقه سطح تراز آب دریاچه ارومیه و خشک شدن بخش وسیعی از آن و به خطر افتادن حیات در پهنه های پیرامونی آن، سیل های با دوره بازگشت ۵۰۰ساله مانند سیل پلدختر و آبگرفتگی های مکرر در شمال و جنوب از جمله این موارد هستند. تغییر اقلیم همچنین بر شرایط زیستی شهرها بخصوص کلانشهرها تأثیر جدی گذاشته و باعث تشدید شرایط جزیره گرمایی این پهنه­های سکونتی، معضل کم­آبی و ریزگردها شده است.

در این میان شهر تهران به مثابه یک کلانشهر آسیب­پذیری بالایی در برابر این تغییر اقلیم دارد. بررسی آماری وضعیت اقلیمی در طی دوره ۳۰ساله گذشته بیانگر افزایش میانگین سالیانه ۱ درجه­ای دما و کاهش میانگین ۲۰میلیمتری سالیانه بارش دارد. این تغییر شرایط دما و بارش حکایت از جهش اقلیمی به سوی دوره نسبتاً گرمی را دارد. دوره­ای که مواجه با افزایش جمعیت و متعاقبا تشدید نیاز آبی و افزایش سطح آلاینده ها و ریزگرها در این کلانشهر خواهد شد.

جدول شرایط دما و بارش شهر تهران در طی دوره ۳۰ساله

شرایط دما و بارش تهران در دوره ۳۰ساله	میانگین درجه حرارت ماهیانه به سانتیگراد			میانگین مجموع بارندگی ماهیانه(mm)
	آمار ۳۰ سال گذشته	آمار ۲۰ سال گذشته	آمار ۱۰ سال اخیر	آمار ۳۰ سال گذشته	آمار ۲۰ سال گذشته	آمار ۱۰ سال اخیر
	۱۹۸۹-۱۹۹۹	۱۹۹۹-۲۰۰۹	۲۰۰۹-۲۰۱۹	۱۹۸۵-۱۹۹۴	۱۹۹۵-۲۰۰۴	۲۰۰۵-۲۰۱۴
دی	۳٫۵	۵٫۲	۴٫۲	۳۱٫۶	۳۳٫۴	۳۳٫۷
بهمن	۵٫۲	۷٫۶	۶٫۸	۳۹٫۰	۲۳٫۱	۳۶٫۲
اسفند	۹٫۴	۱۱٫۴	۱۲٫۷	۵۴٫۶	۴۷٫۱	۲۹٫۰
فروردین	۱۷٫۳	۱۷٫۶	۱۸٫۱	۲۵٫۲	۳۸٫۴	۳۱٫۱
اردیبهشت	۲۲٫۳	۲۳٫۰	۲۳٫۷	۱۸٫۰	۱۲٫۲	۱۲٫۶
خرداد	۲۸٫۴	۲۸٫۶	۲۹٫۲	۱٫۸	۲٫۵	۲٫۰
تیر	۳۰٫۹	۳۰٫۹	۳۱٫۸	۲٫۳	۳٫۷	۱٫۲
مرداد	۲۹٫۶	۳۱٫۲	۳۰٫۴	۱٫۴	۰٫۹	۳٫۱
شهریور	۲۵٫۸	۲۶٫۶	۲۶٫۵	۰٫۴	۱٫۳	۱٫۱
مهر	۱۸٫۶	۲۰٫۲	۱۹٫۸	۱۳٫۱	۹٫۵	۱۷٫۳
آبان	۱۲٫۳	۱۲٫۱	۱۱٫۴	۲۷٫۸	۲۱٫۱	۳۳٫۲
آذر	۶٫۰	۶٫۷	۶٫۴	۳۳٫۷	۳۹٫۰	۲۷٫۷
میانگین سالیانه	۱۷٫۴	۱۸٫۴	۱۸٫۴	۲۴۸٫۸	۲۳۲٫۱	۲۲۸٫۳

 

نمودار تغییرات دما و بارش شهر تهران در طی دوره ۳۰ساله

این شرایط باعث برداشت بیش از حد آبهای زیرزمینی برای تامین آب مورد نیاز، تشدید فرونشست، ازبین رفتن پوشش گیاهی طبیعی و و اراضی کشاورزی و باغی و افزایش ریزگردها خواهد شد و متعاقب آن مشکلات اقتصادی و اجتماعی مانند بیکاری کشاورزان، رشد مهاجرت به کلانشهرها و … بروز خواهد کرد و از طرف دیگر باعث افزایش مرگ و میر مربوط به افراد مسن و بیماری‌های تنفسی و جمعیت آسیب پذیر در برابر گرما مانند افراد مسن در شهرها خواهد شد.

بدین منظور در یک دهه اخیر در سطح جهان اقدامات موثری برای جلوگیری از گرم­تر شدن کره زمین و کاهش تولید گازهای گلخانه­ای به منظور کاهش اثرات تغییر اقلیم و سازگاری با این پدیده طبیعی – انسانی صورت گرفته است. اقداماتی که نیاز است در داخل کشور و توسط مسئولین کشوری و شهری و متخصصین مورد توجه جدی قرار گرفته و عملیاتی شود تا بتوان از ورود به بحران زیست -اقلیمی جدی جلوگیری به عمل آید.

در این راستا، ایجاد و تقویت انجمن­های حفاظت محیط زیست و افزایش سطح دانش و اگاهی مردم در این حوزه – کاهش میزان مصرف بی­رویه منابع طبیعی و غذایی –  افزایش دانش و تکنولوژی بهره­وری از انرژی­ها نو و سیاست‌گذاری‌ در خصوص‌ راهکارهای کاهش ‌مصرف ‌انرژی‌ در‌ بخش‌های کشاورزی، ‌صنعت‌ و‌ خانگی  – توجه به طراحی و بهره­گیری از فضاهای سبز و باز در سطح شهرها  – نوسازی حمل و نقل عمومی بخصوص مترو – سیاست‌گذاری ‌برای‌ کاهش‌ استفاده ‌از ‌سوخت‌های ‌فسیلی‌ مؤثر و تغییر سوخت (استفاده از سوختهای سبک بجای سوختهای سنگین)  -کاهش تلفات انرژی بازیابی جریان‌های دورریز حاوی انرژی – بازیابی دی اکسید کربن از گازهای خروجی از فرآیندها و گازهای دودکشها  – احیای جنگلها و توسعه کمربند سبز پیرامون شهر و فضاهای سبز داخل شهری  – جمع آوری و سوزاندن بیوگاز تولیدی در دفن‌گاه‌های زباله جمع‌آوری و سوزاندن بیوگاز حاصل از واحدهای تصفیه بی‌هوازی فاضلاب و لجن  و  استفاده از فرآیندهای هوازی بجای فرآیندهای بی‌هوازی در تصفیه پسماندها؛ از جمله مهم­ترین راهکارهای موضوعی و عملیاتی به منظور سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات نامطلوب آن در حوزه شهری به شمار می­آید.