پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
برزن نیوز: از ابتدای تابستان طرح جدید ترافیکی شهر تهران به اجرا در آمد که براساس آن محدودۀ زوج و فرد باعنوان محدودۀ طرح «کنترل آلودگی هوا» نام‌گذاری شد و دارندگان خودرو پلاک تهران می‌توانند در هر فصل، ۲۰ روز به‌صورت رایگان در این محدوده تردد کنند. اما افراد می‌توانند برای تردد بیشتر در این محدوده روزانه مبلغی را پرداخت کنند؛ یعنی در واقع حق آلوده‌کردن هوا به فروش گذاشته می‌شود.
چندی است در صفحۀ اصلی سایت «تهران من»، متعلق به شهرداری تهران، آگهی «تخفیف ۵۰ درصدی ورود به محدودۀ کنترل آلودگی هوا» درج شده است. براساس جزییات درج‌شده، افراد ساکن در این محدوده (همان محدودۀ زوج و فرد سابق) با بارگذاری اطلاعات محل سکونت می‌توانند از این تخفیف به‌طور نامحدود بهره‌مند شوند. یعنی کسی که در این محدوده زندگی می‌کند با پرداخت حدود ۱۰ هزار تومان در روز «حق تردد» در محدودۀ طرح کنترل آلودگی هوا را «می‌خرد»؛ «حق آلوده‌کردن هوا» را! این موضوع عیناً در مورد فروش ورود به محدودۀ طرح ترافیک هم مطرح است.
هر طور بررسی کنید برای کسی که در محدودۀ کنترل آلودگی هوا زندگی می‌کند، استفاده از خودرو شخصی بسیار به‌صرفه‌تر است از سیستم حمل‌ونقل عمومی، و اتفاقاً این «حق»، از طریق «قیمت‌گذاری»، «مشروعیت» هم پیدا کرده است. واقعیت این است که چنین سیاستگذاریهایی از اساس غلط است و همین ارزش‌های نصف‌ونیمۀ محیط‌زیستی را نیز نابود می‌کند؛ مگرآنکه بپذیریم شهرداری و صاحب‌نظران این حوزه در میزان تأثیر آلایندگی خودروها در تهران بزرگ‌نمایی می‌کنند، ولی اگر مسئلۀ آلودگی هوا جدی است، قیمت‌گذاری برای آن ناموجه است.
مایکل سندل (استاد فلسفۀ سیاسی دانشگاه هاروارد)، کتابی دارد باعنوان «آنچه با پول نمی‌توان خرید: مرزهای اخلاقی بازار» که نشر مرکز آن‌را با ترجمۀ حسن افشار منتشر کرده است. سندل در این کتاب، این پرسش را مطرح می‌کند که مرزهای اخلاقی بازار کجاست؟ و آیا می‌توان به هر چیزی جنبۀ «کالایی» و «فردی» داد؟ او با مثال‌های متعدد نشان می‌دهد مناسبات بازاری قابل تعمیم به بسیاری از ساحت‌های زندگی اجتماعی نیست. برای مثال سازمان رفاه نمی‌تواند کودکان تحت پوشش خود را به مزایده بگذارد، ایجاد بازار خون پیامدهای اجتماعی زیان‌باری دارد، نمی‌توان برای حق فرزندآوری سهمیه تعیین کرد و بر آن قیمت گذاشت، حق تردد در خطوط ویژۀ حمل‌ونقل شهری را نمی‌توان قیمت‌گذاری کرد و فروخت، و مثال‌هایی از این دست.
ورود مناسبات بازاری به چنین عرصه‌هایی در وهلۀ اول «معنای اجتماعی» آن‌ها را دگرگون می‌کند. وقتی حق آلوده‌کردن هوا بازاری می‌شود، زشتی «آلوده‌کردن» هوا کمرنگ می‌شود، چراکه از طریق قیمت‌گذاری به یک حق فردی تبدیل می‌شود. در مدل‌های تحلیل انتقادی سیاستگذاری، یکی از پرسش‌های کلیدی این است که طراحی و اجرای یک سیاست چه ارزش جدیدی را ایجاد می‌کند، چه ارزشی را جایگزین چه ارزشی می‌کند، یا مانع از شکل‌گیری و بلوغ چه ارزش اجتماعی می‌شود؟ خوب است شهرداری تهران تأثیر اجتماعی چنین سیاستگذاریهایی را به‌طور مستمر ارزیابی کند و صرفاً کاهش موقتی ترافیک شهر در فصل تابستان را معیار ارزیابی این سیاست قرار ندهد.
