کشفیات تازه در آبراهه‌های تخت جمشید

علی اسدی سرپرست کاوش‌های آبراهه‌های تخت جمشید با بیان اینکه ششمین فصل کاوش آبراهه‌های تخت جمشید که از ۱۵ مهر ماه آغاز شده، ۲۹ آذر ماه پایان می‌یابد، اظهار کرد: در این فصل کاوش، آبراهه‌ها بخش عمده‌ای از حیاط جنوبی کاخ «تچر» کاوش و منجر به شناسایی یک شاخه اصلی و ۲ شاخه فرعی از شبکه کانال‌های آبراهه‌های تخت جمشید شد.

او افزود: آبراهه‌های شناسایی شده در این فصل کاوش دارای بالاترین کیفیت در میان شبکه کانال‌های زیر زمینی تخت جمشید است، زیرا همه بخش‌های آن با بلوک‌های سنگی ایجاد شده اند.

سرپرست کاوش‌های آبراهه‌های تخت جمشید تصریح کرد: برای ساخت این بخش از شبکه آبراهه ها، چه در کف، چه در دیواره‌ها و چه در سقف آن ها، بلوک‌های سنگی تراش خورده به کار رفته است.

او گفت: این دقت بالا به این دلیل است که معماران سلطنتی همانند ساخت بنای کاخ‌ها و بر اساس محاسبات از پیش انجام شده، اندازه بلوک‌های مد نظر را به سنگ‌تراشان سفارش داده و پس از آماده شدن، هر بلوک را متناسب با جایی از آبراه که به منظور آن در نظر گرفته بودند، قرار می‌دادند.

اسدی اضافه کرد: همین عامل سبب شده تا امتداد طولی این آبراهه‌ها بسیار دقیق باشد و دقت اتصال سنگ‌ها نیز همانند بنای کاخ‌های روی تخت‌گاه تخت جمشید است.

عضو هیات علمی دانشکده باستان‌شناسی و مرمت دانشگاه هنر شیراز گفت: این در حالی است که در بخش‌های دیگر آبراهه‌ها که در صخره‌های طبیعی کوه مهر تراشیده شده، معماران سلطنتی چندان دخیل نبوده و تنها مسیری که باید آبراهه در آن ایجاد می‌شد را مشخص و کار را به سنگتراشان می‌سپرده اند به همین دلیل نیز کیفیت تراش بخش‌های ایجاد شده در صخره‌ها خشن‌تر است.

اسدی گفت: در بخش‌های صخره تراش آبراهه ها، نیازی به ایجاد بلوک‌های سنگی جداگانه نبوده، چرا که صخره‌های طبیعی، خود این بستر را برای ساخت آبراهه فراهم می‌کرده‌اند؛ بنابراین تنها مسیر در نظر گرفته شده برای سنگ‌تراشان مشخص می‌شده و آن‌ها از سطح صخره‌ها کار تراش را تا عمق مدنظر ادامه می‌داده اند همچنین به احتمال زیاد هر ۶ تا ۸ متر از تراش مسیر به یک سنگ‌تراش و دستیاران او سپرده می‌شده است. زیرا شواهد این تقسیم بندی کار در برخی قسمت‌های کف آبراهه‌ها بازمانده است.

اسدی ادامه داد: این کار همچنین باعث می‌شده تا ایجاد آبراهه‌های صخره‌ای سرعت بالایی بگیرد؛ چرا که اگر می‌خواستند آبراهه‌های ایجاد شده در صخره را (نه از سطح زمین و بلکه) به صورت تونلی ایجاد کنند، تنها یک سنگ‌تراش می‌توانسته در امتداد مسیر یک تونل کار کند که علاوه بر دشواری کار در این روش، مشکل زمانبر بودن ساخت و نبود روشنایی مناسب و دشواری تنفس سنگ‌تراش نیز وجود داشته است.

سرپرست کاوش‌های آبراهه‌های تخت جمشید افزود: از این رو در همه بخش‌های تراشیده در آبراهه‌های صخره‌ای، تراش از روی تختگاه شروع شده است، اما کف همه آبراه‌های اصلی باید در یک سطح مساوی و با یک شیب بسیار اندک برای حرکت آب به سمت خروجی آبراهه‌ها می‌رسیده‌اند.

اسدی گفت: به همین دلیل است که ارتفاع آبراهه‌های صخره‌ای در برخی نقاط نزدیک به ۷ متر ارتفاع داشته و در بعضی نقاط به کمتر از یک متر می‌رسیده‌اند.

او ادامه داد: در نقاطی که ارتفاع آبراهه‌ها بیشتر است، سطح طبیعی صخره بالاتر بوده و در موارد دیگری که ارتفاع کمتری دارند، صخره‌ها در سطح پایین‌تری قرار داشته‌اند.

سرپرست کاوش‌های آبراهه‌های تخت جمشید گفت: با این حال معماران سلطنتی هخامنشی برای زیبایی منظری، همه کاخ‌ها را در یک سطح ایجاد نکرده‌اند و این جانمایی کاخ‌ها در سطوح مختلف باعث شده تا زیبایی معماری ویژه‌ای در مجموعه کاخ‌ها و حیاط‌ها شکل گیرد.

او گفت: به همین خاطر آن بخش از آبراهه‌ها که ارتفاع بیشتری دارند – به طور مثال قسمت‌هایی که در زیر حیاط کاخ هدیش ایجاد شده اند – به این خاطر است که ارتفاع کوه و صخره‌ها در آن محل‌ها بیشتر از دیگر بخش‌ها بوده و در نتیجه آبراهه‌های ایجاد شده در آن‌ها نیز ارتفاع بیشتری دارند.

بازسازی فرضی کوه مهر دستاوردی از کاوش ششم

اسدی گفت: از سوی دیگر، محل‌هایی مثل آبراهه‌های حیاط کاخ تچر که با بلوک‌های سنگی ایجاد شده، بخش‌هایی از تختگاه تخت جمشید هستند که در محل آن‌ها کوه مهر امتداد نداشته است.

اسدی گفت: به عبارت دیگر و بویژه بر اساس نتایج کاوش فصل اخیر، می‌دانیم که دست‌کم در حیاط جنوبی کاخ تچر، یا به طور کلی صخره‌ها امتداد نداشته و یا سطح آن‌ها به اندازه‌ای پایین بوده که معماران مجبور بوده اند تا روی آن‌ها را با شفته‌ریزی و روشی همانند ساخت سد‌های خاکی امروزی بالا آورده و سپس در سطح مورد نیاز با ایجاد بلوک‌های سنگی و با یک نقشه قبلی متناسب با چیزی که در نظر داشته، آبراهه‌ها را ایجاد کرده‌اند.

عضو هیات علمی دانشکده باستان‌شناسی و مرمت دانشگاه هنر شیراز یادآور شد: البته امروز، نمی‌توانیم شکل دقیق کوه طبیعی که که به فرمان داریوش بزرگ تبدیل به تختگاه نسبتا منظم تخت جمشید شده را بازسازی کنیم با این حال برخی از نتایج کاوش اخیرموجب می‌شود که به درک بهتری از وضعیت اولیه محل تختگاه تخت جمشید پیش از ساخته شدنش پی ببریم و دلایل و مزایای در نظر گرفتن محل آن بفرمان داریوش بزرگ و بتوسط معماران او را بدانیم.

کشف اسکلت مرد ۲۵ ساله در آبراهه‌های کاخ تچر

اسدی ادامه داد: علاوه بر درک بهتر از وضعیت معماری آبراهه‌های کاخ تچر، یک اسکلت انسانی نیز در کف آبراهه‌ها شناسایی شد که بر اساس مشاهدات اولیه و نظر متخصصان انسان‌شناسیِ همراه گروه کاوش، این اسکلت مربوط به مردی حدودا ۲۵ ساله است.

سرپرست کاوش‌های آبراهه‌های تخت جمشید گفت: دلایل مرگ این فرد و تاریخ دقیق آن، تا پیش از مطالعات آزمایشگاهی به طور دقیق مشخص نخواهد شد و شاید نیز هرگز به طور قطعی مشخص نشود.

او ادامه داد: این مرد ۲۵ ساله، به احتمال زیاد، بلافاصله پس از ویرانی کاخ‌های تخت جمشید به وسیله یونانیان و اسکندر درگذشته یا کشته شده است؛ چرا که محل قرارگیری آن بر روی کف آبراه نشانگر تمیزی آبراهه‌ها و عدم ورود رسوباتی است که احتمالا بلافاصله پس از تخریب بنا‌ها و از طریق دریچه‌های منتهی به آب راهه‌ها این سازه‌ها را در برگرفته و پر کرده اند.

تخت جمشید مجموعه‌ای از چند کاخ تو در تو در کنار دشت مرودشت است که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده و پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشیان بوده‌است.

این مجموعه جهانی در ۱۰ کیلومتری شمال مرودشت و ۵۷ کیلومتری شیراز قرار دارد.

منبع: ایرنا