فضاهای عینی شهرهای ما را تسخیر کرده است

برزن نیوز: آنتونی گیدنز یکی از مشهورترین متفکران علوم اجتماعی در قرن حاضر مفهومی دارد به نام “ساخت یابی”(reflexivity). براساس این مفهوم کنشگر و ساختار هر دو در تعیین صورتبندی اجتماعی تاثیرگذار هستند. درنتیجه مسائل و رویدادهای اجتماعی حاصل تاثیر و تاثر کنشگر و ساختارهای اجتماعی بر یکدیگر هستند و و در تعیین مسائل یا رویدادهای اجتماعی، ابتکار عمل با هیچکدام از این دو نیست، و این دو همگام پیش می روند.
حال اگر ذهن را کنشگر در نظر بگیریم و عین را ساختارها موجود در جامعه. به همین واسطه می توان گفت که ذهن و عین یا فضاهای ذهنی و عینی در صورتبندی شهرهای ما نقشی اساسی دارند و نوع رابطه آن ها در نهایت شکل و ساختار شهرهای ما را تعیین خواهد کرد.
بنابراین ایجاد تعادل میان این دو فضا(فضاهای ذهنی و عینی)؛ نقشی اساسی در آرامش زا یا آرامش زدا بودن شهرهای ما خواهد داشت.
بر این اساس مایلم که نگاهی به شهرهایمان بیندازیم. براساس ارزیابی های جهانی هیچگاه شهرهای ایرانی از منظر استانداردهای زیست پذیری و سکونت(در معنای مفهومی آن) نتوانسته اند در رده ۱۰۰ شهر دنیا قرار گیرند. سوال این است که چرا؟
پاسخ در “بر هم خوردن تعادل میان فضاهای ذهنی و عینی” در صورتبندی شهرها نهفته است.
جایی که فضاهای عینی و مصادیق آن از جمله پل ها، بزرگراه ها، مگامال ها و ساختمان های بلندمرتبه، فضای شهرهای ما را به تسخیر خود در آورده است و ماحصل آن نیز این بوده که ما امروز با انباشتی از افسردگی و ناراحتی های روانی و احساس عدم تعلق به شهرها روبرو هستیم.
البته شاید بخشی از این مساله به همان تفکر مبتنی برمدرنیزاسیون( نه مدرنیستی) ما بر می گردد؛ تفکری که توسعه را همواره در توسعه ابزار و زیرساخت ها خلاصه کرده است. روایتی که معتقد بوده؛ توسعه ابزار و فضاهای عینی می تواند توسعه و احساس تعلق با خود به همراه بیاورد.
غافل از اینکه شهر، متعلق به شهروندان است و سیاست معطوف به شهروندیک سیاست بین الاذهانی است.
بنابراین نمی توان با یک تفکر صِرف عینیت گرا و کارکرد گرا شهر را مدیریت کرد و انتظار داشت که شهروندان به شهر احساس تعلق کنند، نمی توان شهرسازی را در سخت افزار خلاصه کرد، و انتظار داشت که شهروند احساس سکونت و آرامش کند، نمی توان بودجه های شهرداری ها را صرفاً معطوف به ساخت سازه های کارکرد گرا کرد، سپس انتظار داشت که شهروندان در امور شهر از اقتصاد تا خدمات آن مشارکت حداکثری داشته باشند. نمی توان بافت تاریخی چهارباغ و قلعه شاه دژ و سی و سه پل را تغییر و یا با میله گذاری و‌..‌. به بند کشید سپس انتظار داشت که مردم تاریخ را فراموش نکنند و احساس تعلق بکنند.
اگر از بنده بپرسید که چرا شهرداری ها امروز با بحران بدهی انباشته و عدم مشارکت روبرو هستند، پاسخ خواهم داد که شما شهروندان را در طول زمان به حاشیه تصمیم گیری هایتان راندید و امروز نمی توانید انتظار همراهی و مشارکت شهروندان را در مدیریت شهری داشته باشید.
امروز سهم مشارکت بلاعوض مردم در اقتصاد شهری در کشورهای توسعه یافته از کل نسبت درآمدی شهرداری ها، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل درآمدهاست.
حال آنکه امروز تقریبا هیچ یک از شهرداری های ما نمی توانند ادعا کنند که می توانند ۵ درصد از کل درآمدهای سالانه خود را از محل مشارکت های داوطلبانه مردم دریافت کنند!!
واقعیت مساله این است که امروز متن شهرهای ما، بدلیل تسخیر فضاهای ذهنی توسط فضاهای عینی – یه به عبارتی به حاشیه رانده شدن کنشگر توسط ساختار- و حاکمیت تفکر ابزاری بر امور شهری، به مثابه متن کتابی می ماند که در نوشتن آن نویسنده از الگوی خاصی پیروی نکرده و در نتیجه پر از غلط های متداول املایی و محتوایی است، و در نتیجه برای هیچ خواننده ای (شهروندی) قابل فهم و خواندن نیست.
در نتیجه در شهروند احساس رغبت به خواندن متن کتاب و پرسه زنی در سطح شهر با هدف لذت بردن و یا یادآوری خاطرات ایجاد نمی شود و اینگونه است که شهرهای ما برای شهروندان خاطره زدا می شود.