نگاهی جامعه شناختی به آنچه که در شورای شهر بابل و مشهد رخ داد

انتشار خبر فساد اخلاقی برخی اعضای شورای شهر بابل و همچنین صحبت های رئیس شورای شهر مشهد در مورد کردستان عراق در روزهای اخیر، دوباره بحث بر سر اهمیت شوراها برای کارآمدتر ساختن مدیریت شهری را بر سر زبان ها انداخته است. البته عمده بحث ها نه ناظر بر وجود یا عدم وجود شوراها و اهمیت آن ها، که بنظرم بر هیچ انسان آزادیخواهی پوشیده نیست که شوراها به مانند نمایندگی مجلس، انتخابات و مطبوعات از ارکان دموکراسی و قابل دفاع در هر جامعه ای هستند،  بلکه از باب ضرورت بازنگری در خصوص نحوه نظارت بر عملکرد شوراها و چگونگی انتخاب افراد شایسته برای این جایگاه های بس مهم است. قبل از هر چیز لازم می دانم که تذکر داده شود که بیان این پرسش از منظر نگارنده نه از باب راه اندازی یک مکانیزم مضاعف تر به مانند نظارت استصوابی در حوزه های انتخابی(گرچه همین الان نیز این نظارت وجود دارد)، بلکه از باب یک دغدغه اجتماعی برای کارامدتر کردن ارکان مردم سالاری در جامعه ایرانی است.

بر کسی پوشیده نیست که وجود شوراها، به مانند پارلمان، مطبوعات، نهادهای مدنی و… از ارکان مردم سالاری در جامعه ای محسوب می شوند. اما برای افزایش کارآمدی و کیفیت این ارکان و جلوگیری از لوث شدن این جایگاه های بسیار تأثیرگذار در جوامع پیشرفته، مکانیزم ها و سازوکارهای سِفت و سختی اندیشیده شده است. یکی از این مکانیزم های نظارتی  و تربیتی مهم، حضور فعال احزاب در این کشورهاست. وجود احزاب و نهادهای مدنی آزاد در این کشورها باعث می شود تا فرد علاقمند به فعالیت در عرصه های مربوط به حوزه عمومی از جمله سیاست، از همان اوان جوانی به فرآیندهای حزبی وارد شده و به صورت گام به گام پله های ترقی را طی کند، دقیقاً به مانند فردی که می خواهد پزشک شود. چنان که می دانیم فردی که بدنبال پزشک شدن است بایست دوره های متفاوت آموزشی از دبستان گرفته تا دانشگاه را طی و دروس تئوری و عملی متعدد را پشت سر بگذارد تا در نهایت بتواند حایز مدرک پزشکی شود. فرد فعال در حوزه سیاست نیز برای رسیدن به مقام نمایندگی مردم باید سال های طولانی را در جلسات حزبی سپری کرده و آموزش ببیند تا در نهایت بتواند نظر هم حزبی های خود را جلب کرده و به عنوان کاندید حزب برای پست نمایندگی معرفی شود. این فرآیند در برخی از کشورها برای برخی از افراد ممکن است ۱۰ تا ۱۵ سال طول بکشد. طولانی شدن این زمان باعث می شود تا فرد موردنظر در طول زمان و در فرآیند کار سیاسی مداوم، پخته و اصطلاحاً جامعه پذیر شود. باید توجه داشته باشیم که در چنین فرآیندی، هیچ حزبی آینده سیاسی خود را بخاطر هیچ فردی قمار نخواهد کرد و سعی می کند بهترین و محبوبترین فرد را انتخاب کند.

اما متأسفانه در کشور ما بدیلیل عدم شکل گیری احزاب قدرتمند و نهادینه در پهنه کشور و اولویت همیشگی افراد بر کار جمعی، سیاست اساساً قائم به افراد بوده است و ما نمونه های آن را در قائم بودن احزابمان به افراد در طول تاریخ نیز مشاهده کرده ایم از حزب توده گرفته تا جبهه ملی و پان ایرانیست و سازندگی و اعتماد ملی …، که قائم به افرادی چون کیانوری، مصدق، پزشکپور و…. بوده اند و با کم رنگ شدن نقش این افراد در عرصه سیاست از این احزاب نیز رنگ و بوی چندانی در عرصه اجتماعی و عمومی نمانده است. بنابراین سیاست بیش از آنکه با جمع و کار جمعی و حوزه عمومی پیوند خورده باشد، گروگان افراد و کار فردی و خودمداری بوده است. حال آفت این حوزه زمانی خود را بیشتر می نمایاند که بر مصدر حوزه های سیاسی از جمله شورا، به قول ادموند بورک متفکر محافظه­کار انگلیسی، افرادی بنشینند که هرگز عادت نداشته اند که به خود احترام بگذارند و شهرتی نیز نداشته اند که بیم از دست دادن آن را داشته باشند؛ طبیعی است که چنین افرادی از هیچ اقدامی برای حفظ قدرت خویش فروگذار نخواهند کرد. و این مساله متاسفانه دقیقا چیزی است که در شورای شهر بابل اتفاق افتاد. همچنین صحبت های نسنجیده رئیس شورای شهر مشهد در مورد کردستان عراق، که موجب ازردگی کرد ها شد از نمونه هایی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.