یادداشت و مقاله

فاطمه زارع‌‌‌پور نبیل : «اداره تهران با همین دست فرمان (سیاست‌های دست‌کم ۵/ ۱ دهه گذشته تاکنون)، این کلان‌شهر را طی سال‌های آینده به سرنوشت مکزیکوسیتی دچار خواهد کرد»؛ این، هشدار یک صاحب‌نظر ارشد و جامعه‌شناس شهری، در واکنش به «سقوط کیفیت زندگی در کلان‌شهر تهران» بوده است. اما پایتخت مکزیک با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند که «رصد حرفه‌ای تهران۱۴۱۰»، آنجا را نشان می‌دهد؟ بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره این پرسش، حاکی است: سه ابرچالش «مسکن»، «ترافیک» و «آلودگی هوا» در مکزیکوسیتی به سطوحی از بحران رسیده که زندگی در این منطقه شهری برای گروه‌هایی از جامعه، امکان‌ناپذیر شده است. نرخ رشد سریع جمعیت در مکزیکوسیتی طی حداقل نیم‌قرن اخیر باعث شد با وجود «تدابیر دولت‌ها برای اجرای یکسری طرح‌های تامین مسکن»، شهروندان این کلان‌شهر مجبور به مهاجرت به مناطق حومه‌ای شوند که نتیجه آن، «تبدیل ساکنان حومه به جمعیت سربار پایتخت مکزیک» و بروز عوارض (مشکلات شهری) بعدی همچون عدم دسترسی به مسکن در استطاعت و وقت‌کشی بالای ۲ساعت در روز در خیابان‌های پایتخت شده است.

آمار رسمی تازه‌ای از تعداد حاشیه‌نشین‌ها در دست نیست اما با بررسی آخرین آمار از افزایش هزینه اجاره‌ها در شهرهای کشور در دو سال اخیر و همچنین عمیق‌تر شدن شکاف‌های طبقاتی در نتیجه سیاست‌های غلط، رانت‌زده و دلال‌پرورانه، تصور افزایش سالانه و حتی ماهانه تعداد به حاشیه‌رانده‌شده‌ها کار سختی نیست.

مسکن کالای راهبردی اجتماعی است که علاوه بر وزارت راه و شهرسازی سایر دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌ها هم در تنظیم بازار آن و شکل‌‌‌گیری عرضه و تقاضای این بازار نقش دارند. گرچه ایجاد زیرساخت‌‌‌ها و محور مدیریتی تولید مسکن از حیث قانونی در اختیار وزارت راه و شهرسازی است اما وزارت کشور در شهرداری‌‌‌ها نیز نقش تعیین‌‌‌کننده‌‌‌ای در تنظیم بازار مسکن دارند؛ طوری که اگر برنامه‌‌‌های بخش مسکن فراتر از توان کنترل و مدیریت بخشی از عوامل خارج از بخش مسکن تاثیر‌پذیری داشته و بروز اجتماعی پیدا کند، ضرورت مداخله مقامات فرادست باتوجه به تجربه مسکن مهر اجتناب‌‌‌ناپذیر است. در چنین شرایطی مسائل بازار مسکن باید در جایگاه و جمعی فراتر از دستگاه متولی که همان شورای عالی مسکن است مدیریت و سیاستگذاری شود. طرح‌‌‌های جامع مسکن با وجود تصویب در مجلس شورای اسلامی و تبدیل شدن به قانون برای اجرای خوب نیازمند هماهنگی فرابخشی در قوه مجریه برای پیگیری مستمر و دغدغه‌‌‌مند آن توسط مسوولان در همه بخش‌‌‌های مرتبط با مسکن است.

تدوین لایحه دوفوریتی مالیات بر معاملات مکرر مسکن از طرف دولت را می‌توان شروعی برای دور جدید اقدامات با هدف مدیریت بازار مسکن تلقی کرد. دولت امیدوار است با تصویب قانون در این میدان جلوی معاملات سوداگرانه در این بازار را گرفته و رشد احتمالی قیمت مسکن را مهار کند.

مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس خواستار «توقف بارگذاری‌‌‌های جدید ساختمانی» در تهران شد عدد فشار زیست‌‌‌محیطی شهر تهران که «میزان ‌ مطلوبیت کیفیت زندگی» را نشان می‌دهد از «بحران کیفیت پایین مناطق» خبر می‌دهد

کارگرها می‌زنند توی سرشان. همه‌شان «احمد» را صدا می‌زنند. «احمد»، سرکارگر 20 نفر از کارگرانی است که نصف بیشترشان از قندهار و کابل و مزارشریف و کشور همسایه آمده‌اند. بعضی‌هایشان زندگیشان را در بی‌هویتی سیاه کرده‌اند، نه بیمه دارند و نه کارت تردد. آنها کارگر سیاه محسوب می‌شوند.

پیری جمعیت و شهرنشینی در سرتاسر جهان که تبدیل به مشکل بسیاری از جوامع شده است، موضوع جدید سازمان جهانی بهداشت در راهنمای جدید سالخورگی است. راهنمای جدید سالخوردگی با منطق و رویکردی عملی و گام به گام، برنامه‌هایی را جهت توسعه شهرها و جوامع دوستدار سن ارائه می‌دهد. تمرکز این راهنما بر ساخت فضاهای شهری متناسب با سن است. شهرها و جوامع دوستدار سن، دسترسی به خدمات کلیدی را بهبود می‌بخشند. این راهنما مثال‌های مفصلی در مورد آنچه که می‌توان انجام داد و چگونگی انجام آن و همچنین مطالعات موردی از برنامه‌های ملی موفق موجود برای شهرها و جوامع دوستدار سن را نیز دربر می‌گیرد.

در مطالعه اخیری که در آفریقای جنوبی انجام شد، رابطه میان نابرابری اقتصادی و الگوهای مصرف آب مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این پژوهش هر چند گروه‌های درآمدی بالا و متوسط رو به بالا به ترتیب تنها ۱.۴ درصد و ۱۲.۳ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند، اما بیش از نیمی از آب مصرفی کل شهر را به مصرف می‌رسانند. این گزارش در درازمدت آنچه را که «مصرف دارایان» می‌نامد، به عنوان یک تهدید زیست محیطی برای وضعیت منابع آب محلی توصیف می‌کند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، برآورد فشار محیط زیستی در مناطق ۲۲گانه شهر تهران بیانگر فشار خیلی زیاد در ۸۲ درصد مناطق شهری و فشار متوسط تا زیاد در ۱۸ درصد مناطق است که به معنای‌عدم تناسب بارگزاری‌های گسترده انجام گرفته با ظرفیت محیط زیستی کلان شهر تهران وعدم بارگزاری جدید در این کلانشهر است.

اگر تا چند روز پیش، توپ عقب‌ماندگی طرح انبوه‌سازی دولتی موسوم به ساخت 4 میلیون مسکن در 4 سال در زمین بانک‌ها بود و هر یک از بانک‌ها از چند صد میلیارد تا چند «همت» بابت عدم همراهی با این طرح جریمه شدند، حالا اما آن‌گونه که وزیر راه و شهرسازی گفته، «کار ساخت مسکن با قیمت تمام شده کنونی و مشکلاتی که مردم با آن دست به گریبان هستند، سخت است». مساله‌ای که رویه دیگر ماجرا نشان می‌دهد اینکه مردم در تورم داغ سال‌های اخیر نه‌تنها توان مشارکت مالی اندک در ساخت مسکن دولتی را از دست داده‌اند که حتی از تامین مایحتاج خود ناتوان شده‌اند.