پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
دکتر اسدالله نقدی استاد جامعه شناسی دانشگاه بوعلی همدان، در سمیناری تحت عنوان “شهرها،فجایع و سوانح طبیعی” که در دانشگاه بوعلی همدان برگزار شد در مورد جامعه شناسی فاجعه ایراد سخن کردند.
به گزارش برزن نیوز در این سمینار نقدی با مقدمه کوتاهی از رشته جامعه شناسی فاجعه سخنان خود را آغاز کردند. وقتی در مورد فاجعه حرف میزنیم باید آن را از فاجعه و سانحه متمایز کنیم. فاجعه زمانی است که یک پدیده فیزیکی یا طبیعی باعث اختلال در ساخت و کرکرد نهادهای اجتماعی بشود اما به اندازه ای که نهادهای اجتماعی را منهدم نکند. جامعه شناسی فاجعه به عنوان یک رشته دانشگاهی که از سال ۱۹۶۰ تاسیس شد به دنبال یافتن سوالاتی پس از وقوع حوادث است. اینکه بعد از یک فاجعه چه اتفاقاتی برای نهاد های اجتماعی می افتد؟ چرا مردم در زلزله کرمانشاه خود وارد کار امداد رسانی می شوند؟ در فاجعه ها زنان و مردان و کودکان هر کدام به چه صورت و چه میزان آسیب می بینند. چه اتفاقی برای نظام نابرابری های اجتماعی می افتد؟ جامعه ای که دچار شوک فاجعه می شود، چگونه به حالت عادی بر می گردد. پیامدهای اجتماعی فاجعه در یک سال بعد، ده سال بعد و بیست سال بعد چه هستند؟ و سوالاتی از این قبیل.
جامعه بعد از فاجعه دچار به هم ریختگی می شود اما انهدام نظام اجتماعی صورت نمی پزیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت :در جامعه مدرن اتفاقاتی افتاد که آسیب پذیری بشر را زیاد کرد، بشر از لحاظ علمی و تکنولوژی پیشرفت کرد و این پیشرفت نشان میدهد که می توانیم در فجایع از طریق امداد هوایی سریع تر کمک کنیم و بهتر سازماندهی کنیم ، از نظر پزشکی و دارویی هم به همین صورت. اما اتفاقات دیگری افتاده است. که تلفات را افزایش می دهد، و آن پیچیدگی های شهری شدن است. اگر زلزله ۵۰ سال پیش در سرپل ذهاب می آمد ما با جمعیتی بسیار کمتر مواجه بودیم. قطعا تلفات در یک شهر ۵۰ هزار نفری بیش از تلفات در یک شهر ده هزار نفری است. شهر ها به دلیل افزایش جمعیت و پیچیدگی ها آسیب پذیر تر شده اند. وقتی ما در شهر ها جمعیت میلیونی داریم باید حواسمان به این مطلب باشد که تلفات جامعه پیچیده به دلیل بزرگ شدن و پیچیده شدن افزایش پیدا می کند. کل شهر تهران در دوره ناصرالدین شاه اگر در یک فاجعه آسیب میدید را مقایسه کنید با آسیبی که یک جمعیت ۱۵ میلیونی مکن است داشته باشد. بنابراین علی رغم پیشرافت های فنی و تکنیکی جوامع پیچیده جدید امکان آسیب پذیری بیشتری دارند.
نقدی همچنین ادامه داد مبحث دیگر در مقوله جامعه شناسی فاجعه، بحث تاب آوری اجتماعی است. تاب آوری اجتماعی به ما می گوید جامعه در برابر شوک چقدر دوام می آورد.میزان تاب آوری اجتماعی در جوامع گوناگون متفاوت است.در سال ۲۰۱۱ در ژاپن زلزله ای با ریشتر بالا می آید،یا آسیبی که به نیروگاه اتمی در این کشور می رسد اما نظم عمومی، فروشگاه ها ، معابر و ترافیک پا برجاست. زلزله کرمانشاه نشان داد در حوزه تاب آوری اجتماعی آسیب پذیریم.ما حتی گزارش هایی از راهزنی در این فاجعه داشتیم.
این استاد دانشگاه بوعلی گفت تاب آوری در برابر شوک، اینکه چقدر آسیب میبینیم و دچار بی سامانی می شویم و چقدر طول می کشد به حالت طبیعی برگردیم چه از نظر سازه و چه سازمان اجتماعی. تخریب و آسیب دیدن ۳۰ هزار واحد مسکونی در سرپل ذهاب نشان داد که یک بخش از سازه های ما تاب نیاورد، در بخش تاب آوری اجتماعی هم با توجه به گزارشاتی که از کرمانشاه رسید ما تاب آوری مناسبی نداشتیم. نظام های اجتماعی ما باید در فاجعه ها کمک کند و پیامدهای فاجعه را کم کند.
پس از فجایح ما هم نیازمند مداخله روانی هستیم هم مداخله اجتماعی.مداخله اجتماعی در سه مرحله آسیب، سازماندهی موقت و سازماندهی دائم مورد نیاز است.در مداخله ما باید توانمندی های جامعه محلی پس از فاجعه را بسنجیم و از خود آنها کمک و همفکری بگیریم مخصوصا در مرحله بازسازی ما شدیدا نیازمند مداخله اجتماعی هستیم. در جوامع پس از فاجعه حمایت اجتماعی از بین نمی رود. مجموع پروسه باید تسهیل کننده بازگشت به زندگی اجتماعی باشد.پس از فاجعه کنترل اجتماعی ضعیف می شود، انومی موقت رخ می دهد اما جامعه سعی میکند آن را سریع رفع کند ، فجایع بزرگ خود تغییرات اجتماعی آنچنانی ایجاد نمی کند، بلکه این مداخله ماست که تغییرات اجنماعی را ایجاد می کند.
نقدی در ادامه افزود سه متغیری که باید به آن در مداخلات و سازماندهی ها توجه کرد میزان درگیری افراد، چه گروه های اجتماعی درگیر شدند، میزان آسیب های کالبدی،محیطی،فیزیکی و شریان های حمل و نقل.این ها را اگر کنار هم قرار دهیم کل شناخت تاثیر مسائل اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی بر میزان آسیب پذیری از سوانح و فجایع، تمام جهت گیری باید این باشد که جامعه محلی از هم نپاشد و نهادهای اجتماعی در عین آسیب پذیری باید به زودی در خدمت اسکان و انتظام در ایند و ما داستان را از دریچه چشم بازگردانندگان به شرایط طبیعی و قبل از فاجعه ببینیم.
