پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
یرزن نیوز: بی شک اقلیم همواره نقش به سزایی در معماری ایفا کرده و معماران ایرانی در طول تاریخ برای فراهم کردن شرایط مناسب زندگی به ابتکارهای جالبی دست زده اند.
احداث شوادان در اعماق زمین برای فرار از گرما نمونه ای از معماری نشات گرفته از اقلیم منطقه است که در بافت قدیم شهر شوشتر نمونه های زیادی از آن به جا مانده است.
ساخت و یا توسعه شوادان ها به دلیل گرما و سختی های فراوان آن بیشتر در فصل زمستان انجام می گرفت و کار احداث یک شوادان، بنا بر جنس زمین هفته ها و یا ماه ها به طول می انجامید واین کار، کاری بسیار دشوار وطاقت فرسا بوده است.
شوادون معماری متناسب با اقلیم شوشتر
علی محمد چهارمحالی از فعالان و پیشکسوتان میراث فرهنگی شهرستان شوشتر در این زمینه می گوید: شهرستان شوشتر یکی از شهرهای کهن کشور محسوب می شود که آثار تاریخی زیادی از دوره های مختلف در خود به یادگار گذاشته است.
وی اضافه می کند: شهرستان شوشتر بر اساس تقسیم بندی آب و هوایی، دارای اقلیمی گرم و نیم خشک بوده و تابستان و پاییز در این منطقه بسیار طولانی و زمستان و بهار بسیار زودگذر است.
چهار محالی ادامه می دهد: هوای اینجا در تابستان بیش از ۵۰ درجه و در زمستان تا حوالی صفر درجه می رسد که در ماه های گرم تابستان با توجه به گرمای منطقه و وجود شرجی زندگی کردن بدون وسایل برودتی بسیار مشکل است.
وی می گوید: احداث شوادان در گذشته توسط معماران این منطقه تدبیری بود که برای گریز از این گرما اندیشیده شد.
این کارشناس میراث فرهنگی بیان می کند: آنچه که معماری این شهر را از معماری نقاط دیگر کشور متمایز می سازد علاوه بر تزیینات زیبای آجری (خوون چینی) که دربافت قدیم شوشتر می توان به وفور شاهد آن بود، احداث شوادان یا زیر زمین در زیر خانه های شوشتر است.
وی می گوید: شوادان سازی در زیر خانه ها بافت قدیم شوشتر، سنتی دیر پاست، برای پناه بردن از گزند گرما، در دل زمین سرداب هایی حفر و با رسیدن به عمق منفی ۶متر و بیشتر از سطح زمین، فضایی را خلق کرده که از روزگاران کهن تا کنون پناهگاهی مناسب برای گذران فصول گرم سال برای مردم این دیار بوده است.
چهارمحالی اضافه می کند: پیشینه شوادان سازی در شوشتر به درستی مشخص نیست اما آن گونه که از بعضی متون تاریخی بر می آید از حوالی دوره صفویه شوادون سازی در شوشتر رونق فراوان گرفته و بی شک عمر بعضی شوادون ها به مراتب از بناهای فوقانی آنها بیشتر است چرا که بنا بر احتیاجی که مردم به شوادون داشته اند با وجود تخریب خانه، شوادان به قوت خود باقی و یا به نحوی گسترش پیدا می کرد که نمونه آن در خانه مرعشی موجود است.
شوادان های خاص در شوشتر
از شوادان های خاص در شوشتر که از نظر وسعت و تزیینات و همچنین پلان با دیگر شوادون ها متفاوت هستند یکی شوادون قلعه سلاسل و دیگری شوادون شاه نشین در شوشتر است که جزو مجموعه خان و در کنار حمام و باغ خان قرار دارد و هم اکنون جلوی این شوادون زیبا مسدود است.
در شوادان قلعه سلاسل به دلیل حکومتی بودن آن شاهد تزیینات زیبای کاشی مربوط به دوره قاجاری و حجاری سقف و نیز استفاده از آهک برای پلاستر بدنه های شوادون هستیم.
ارتباط نزدیک همسایگان در گذشته و استفاده مشترک از شوادان ها
از آنجا که بعضی از مردم توانایی مالی برای ساخت شوادان را نداشتند همچنین به دلیل بالا بودن روابط همسایگی که درگذشته بین مردم جریان داشت، آن دسته از مردم که توانایی احداث شوادان را نداشتند به خانه های همسایگان برای استراحت می رفتند.
افرادی که وضعیت مالی خوبی داشتند شوادان را به دو بخش زنانه و مردانه تقسیم می کردند و یا اینکه دو یا سه شوادان در کنار هم می ساختند.
نمونه این گونه شوادان ها شوادان خانه بوریا چین در محله دلدل شوشتر است که در این شوادون پس از رسیدن به پاگرد اول در عمق سه متری به سه راه مجزا تقسیم می شد که هر کدام از پله ها افراد را به طرف شوادانی خاص هدایت می کرد.
متاسفانه این خانه و این شوادون در جریان بمباران های هوایی دوران دفاع مقدس در شوشتر از بین رفت.
کاربردهای دیگر شوادون ها
مهم ترین استفاده از شوادون محلی برای گذران لحظه های گرم تابستان بوده، اما غیر از این نگهداری مواد غذایی فاسد شدنی از دیگر استفاده های این شوادان ها بوده است.
وسایل خنک کننده امروزی جایگزین شوادان ها
با آمدن وسایل خنک کننده مانند کولر و یخچال، تکنولوژی جدید جای شوادون ها را پر کرده و دیگر مردم مانند گذشته توجه چندانی به این اماکن با ارزش تاریخی نشان نمی دهند.
باید اذعان کرد که مزیت استفاده از معماری زیر زمینی می تواند نکته مثبتی برای مدیریت انرژی محسوب شود چرا امروزه که موضوع مهم جلوگیری از اتلاف انرژی در جوامع مطرح است شایسته است تا نگاهی به گذشته درخشان خود داشته باشیم و از تجربه های گذشتگان نهایت بهره را ببریم. چرا که می تواند در صرفه جویی و بهره وری انرژی سازگار با اقلیم نقش مهمی داشته باشد.
پیام خوزستان
