وضعیت زیستمحیطی شهرهای ایران شهرها با دارا بودن بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان، تولید ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را بر عهده دارند و درعینحال ۸۰ درصد کربن جهان در شهرها تولید و ۵۰ درصد انرژی جهان نیز در شهرها مصرف میشود. همچنین مسئول بیش از ۵۰ درصد آسیب وارده به لایه ازن …
وضعیت زیستمحیطی شهرهای ایران
شهرها با دارا بودن بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان، تولید ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را بر عهده دارند و درعینحال ۸۰ درصد کربن جهان در شهرها تولید و ۵۰ درصد انرژی جهان نیز در شهرها مصرف میشود. همچنین مسئول بیش از ۵۰ درصد آسیب وارده به لایه ازن شهرها هستند. شهرها حدود ۲ درصد از خشکیهای زمین را اشغال کردهاند اما تأثیرات و جای پای اکولوژیک آنها بسیار فراتر از محدودهی آنهاست.
طی سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ بهطور میانگین، روزانه حدود ۴۹ هزار تن پسماند عادی در کشور تولید شده است.
وضعیت زیستمحیطی شهرهای ایران بهمراتب پایینتر از استانداردهای جهانی است. شهرسازی ما بهتبعیت از الگوی کلاسیک توسعه و پیروی کورکورانه از مدلهای کلیشهای توسعه شهری که نسبت به خصوصیات و شرایط بومی بیاعتناست، نهتنها شرایط ناپایداری را در شهرها به وجود آورده، بلکه ناپایداری مناطق اطراف را نیز به دنبال داشته است. در ایران از جمعیت ۷۵۱۴۹۶۶۹ نفری ۵۳۶۴۶۶۶۱ نفر یعنی بالای۷۱ درصد آن در شهرها زندگی میکنند. (سرشماری سال ۱۳۹۰مرکز آمار ایران) جمعیت ایران در فاصله ۲۵ سال گذشته با سرعت زیادی از یک جامعه نیمهشهری – نیمه روستایی به یک جامعه شهری و یا شهر گرا تغییر کرده است. درحالیکه کل جمعیت کشور طی این دوره یکونیم برابر شده است ولی جمعیت شهرنشین به بیش از ۴/ ۲ برابر افزایش یافته است.(گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست)آلودگی هوا در کلانشهرها و برخی شهرهای دیگر مانند سنندج، کرمانشاه و اهواز (سازمان جهانی بهداشت)، آسیبدیدگی و فرسایش خاک ناشی از بیابانزایی و جنگلزدایی و تغییر کاربری اراضی وسیع که منجر به کاهش امنیت غذایی و ایجاد بحرانهای اقتصادی و اجتماعی و مهاجرت روستاییان به شهرها و تشدید فشار به شهرها میشود. تنش آبی به دلیل کاهش ذخیره و عرضه و افزایش تقاضای آب منجر به مشکلات امنیتی، زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی در شهرها خواهد شد.
هر شهروند اروپایی سالانه ۱۶۰۰ یورو هزینه ناشی از آلودگی هوا میپردازد، حال میتوانید تصور کنید که هر شهروند ایرانی چه مقدار هزینه پرداخت میکند.(مصاحبه معصومه ابتکار با نشریه مدیریت سبز، اسفند ۱۳۹۵) در سال ۱۳۹۲ فقط در تهران ۴۱۶۰ نفر به دلیل وجود ذرات معلق،۶۷۵ نفر به خاطر وجود دیاکسید گوگرد و ۸۱۵ نفر به خاطر وجود دیاکسید نیتروژن جان خود را از دست دادند. (گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست) طی سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ بهطور میانگین، روزانه حدود ۴۹ هزار تن پسماند عادی در کشور تولید شده است، (بهاستثنای پسماندهای عمرانی و ساختمانی)که حدود ۳۸ هزار تن شهری و بقیۀ آن روستایی بوده است. تولید روزانه پسماند به ازای هر تخت بیمارستانی ۲۷۱۰ گرم است که با لحاظ حدود سی هزار تخت بیمارستانی ، در هر شبانهروز حدود ۸۱ تن زباله عفونی تولید میشود.
وضعیت نابسامان و بحرانی دفع زبالههای بیمارستانی ، سالیانه ۸ میلیارد دلار هزینه اضافی به سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل میکند
وضعیت نابسامان و بحرانی دفع زبالههای بیمارستانی ، سالیانه ۸ میلیارد دلار هزینه اضافی به سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل میکند. (با نمایندگان مردم در مجلس دهم، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۵)بیشترین میزان تولید پسماند۱۷۵,۱۰ تن در روز و مربوط به شهر تهران، و کمترین آن ۱۶۸ تن در روز و مربوط به استان خراسان جنوبی است. روزانه حدود ۱۵۰۰ مترمکعب شیرابه با آلودگی بسیار زیاد (CODدر حدود ۶۰۰۰۰ – ۳۰۰۰۰ میلیگرم بر لیتر) در کشور تولید میشود و مساحت وسیعی از زمینهای مرغوب حاشیۀ شهرها (حدود ۱۱۰ – ۸۰ هکتار در سال) به زمینهای آلودهشده به پسماند افزوده میشود. (گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست)
حدود هفتاد درصد از شهرهای ایران در معرض زمینلرزههای مخرب قرار دارند. خطر زلزله در شهرهای بزرگ مانند تبریز، مشهد، بندرعباس و تهران جدی است. در طی دوره دهساله ۱۳۸۲ الی ۱۳۹۳ تعداد ۲۲۵۳ مورد زلزله با بیش از ۷۲۷۰ تلفات انسانی و ۷۲۷۰ نفر مجروح و مصدوم گزارش شده است. همچنین طی سالهای ۹۰ – ۱۳۸۲ ، نزدیک به ۱۲۲۰۰۰ باب واحد مسکونی در این زلزلهها خسارت دیده و تخریبشدهاند .در سال ۱۳۸۹ ، ایران در شاخص ریسک ناشی از بلایای طبیعی در جهان رتبۀ سوم را داشته است. طی دوره ۲۰ ساله منتهی به سال ۱۳۹۳ زلزله و سیل از بین سایر پدیدههای طبیعی، به ترتیب با ۱/ ۹۲ % و ۵/ ۶%، عامل بیشتر مرگومیرها در ایران بودهاند.
ازنظر خسارتهای اقتصادی سه رویداد خشکسالی، زلزله و سیل به ترتیب با ۵/ ۴۵ ، ۴/ ۳۰ و ۷/ ۲۳ % بیشترین میزان خسارت را به اقتصاد کشورمان وارد کردهاند.(گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست) افزایش مصرف بیرویه انرژی و افزایش تولید دیاکسید کربن و وابستگی شدید به مصرف سوختهای فسیلی (برگرفته از سخنرانی گری لوییس هماهنگکننده مقیم سازمان ملل متحد در ایران) از بین رفتن سرمایههای طبیعی در شهرها(رود درهها، دشتهای پیرامون شهرها، تپهها، کریدورهای باد در تهران) به دلیل عدم وجود برنامهریزی کاربری اراضی و طراحیهای مناسب شهری(یزدانی، ۱۳۹۱) نیز بر بیثباتی و ناپایداری این وضعیت صحه میگذارند. (یزدانی، ۱۳۹۵)
در سال ۲۰۱۲ در جهان، بهطور متوسط برای تولید یکمیلیون دلار ارزشافزوده حدود ۹۹ تن معادل نفت خام انرژی مصرف شده است، درحالیکه این رقم در ایران ۴۰ % بیشتر است. (گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست) مقایسۀ میزان مصرف انرژیهای تجدیدپذیر در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۲ نشان میدهد که سهم انرژیهای تجدیدپذیر نسبت به کل انرژی مصرفی کشور تقریباً ثابت و در حد ۷۱ % بوده است. (گزارش وضعیت محیطزیست ایران، ۱۳۸۳-۱۳۹۲، سازمان حفاظت محیطزیست)در حقیقت ما به دلیل وجود الگوی نادرست مصرف، ۹ برابر متوسط جهانی انرژی مصرف میکنیم.(مصاحبه معصومه ابتکار با نشریه مدیریت سبز، اسفند ۱۳۹۵)
شرایط نامناسب ذکرشده که بسیاری از سکونتگاههای کشور، بهویژه کلانشهرها را در برگرفته و آلودگیهای آب، هوا، خاک و صدا در بسیاری از آنها را میشود ناشی از رویکرد غلط به توسعه، بهویژه توسعه شهری و عدم وجود طرح ملی آمایش سرزمین و استقرار شهرها در مناطقی که قابلیتهای لازم برای شهرسازی ندارند دانست.
در سال ۲۰۱۲ در جهان، بهطور متوسط برای تولید یکمیلیون دلار ارزشافزوده حدود ۹۹ تن معادل نفت خام انرژی مصرف شده است، درحالیکه این رقم در ایران ۴۰ % بیشتر است.
چالشهای مطرحشده یادآور میشود که ما به تغییر رویکردی در استقرار، برنامهریزی، طراحی و مدیریت شهر احتیاج داریم. در رویکرد جدید، شهر باید بهعنوان یک اکوسیستم و نظام بومشناختی در نظر گرفته شود. در دهه ۷۰ میلادی و بهتبع ایجاد رویکرد توسعه شهری پایدار، مدلهای مختلفی به وجود آمدند که شهر اکولوژیک از آن جمله است. شهر اکولوژیک چیزی بیشتر از یک استعاره است زیرا هدف مهم بشری را توصیف میکند. این هدف چیزی جز برقراری تعامل و تعادل با محیطزیست پیرامون شهرها نیست. در این رویکرد سلامت اجتماعی و اکولوژیکی بلندمدت شهرها بهبود مییابد.
قبل از هر چیز باید تعریفی از توسعه پایدار ارائه دهیم و سپس به توسعه پایدار شهری و اصول آن بپردازیم. تعاریف متعددی از توسعه پایدار ارائه شده است که تعریف براندتلند موردپذیرش عمومیتری در جهان قرار گرفته است. “آن توسعهای را پایدار میگوییم که بتواند نیازهای نسل کنونی را بدون از دست دادن تواناییهای نسل آینده در تأمین نیازهایشان تأمین کند.” متعاقباً توسعه شهری پایدار را میتوان توسعهای تعریف کرد که : سلامت اجتماعی و اکولوژیکی بلندمدت شهرها را بهبود بخشد. بر اساس این تعریف راستاهای اصلی توسعه پایدار شهری باید زمینههایی را داشته باشند که در ادامه به آن میپردازیم.
ابعاد شهر اکولوژیک
در مورد مجموعهای ظاهراً بیارتباط از ایدهها در مورد برنامهریزی شهری، حملونقل، سلامتی، اسکان، انرژی، توسعه اقتصادی، زیستگاههای طبیعی، مشارکت مردمی و عدالت اجتماعی بحث میکنم که همه یک قالب واحد را دربرمی گیرند: شهر اکولوژیک.
در ۱۹۷۵ ریچارد رجیستر و تعدادی از دوستانش در برکلی موسسه اکولوژی شهری را بهعنوان یک موسسه غیرانتفاعی بهمنظور “بازسازی شهرها در تعادل با طبیعت”پایه نهادند. ازآنپس این موسسه در برکلی با سایرین مشارکت کرد تا “خیابان کند” یا Slow Street را بسازند.
هدف:
بازگرداندن رودخانه داخل شهر که ۸۰ سال پیش روی آن پوشانده شده بود به وضعیت اول،
کاشت درختان میوهدر شهرها،
طراحی گلخانه خورشیدی،
تأسیس یک خط اتوبوسرانی،
ارتقای جایگزینهای پیادهروی و دوچرخه بر اتومبیلها، برای تأخیر و احتمالاً توقف ساخت آزادراههاو بسیاری اتفاقات دیگر(Register,1994)
اکولوژی شهری از طریق انتشار کتاب تصویری( Register’s Eco-city Berkeley (Register, مطرح شد. این حرکت وقتیکه اولین کنفرانس اکولوژی شهری در ۱۹۹۰ در برکلی برگزار شد شدت یافت. این کنفرانس ۷۰۰ نفر را از سراسر دنیا جمع کرد تا در مورد مسائل و مشکلات شهری بحث کنند و پروپوزالهایی را به تصویب برسانند که در سراسر دنیا در شکلدهی اصول شهرهای اکولوژیک حرکت کنند. کمی قبل از کنفرانس دوم دیوید انگوایت، یک فعال اجتماعی استرالیایی کتاب «بهسوی شهر اکولوژیک» را منتشر کرد. انگوایت در این کتاب نشان میدهد که چگونه برنامه ریزان شهری و مهندسان عملاً مبادلات انسانی مؤثر را با ساختن جادهها، با خارج کردن تجارت از شهرها و بردن آنها به فروشگاههای شلوغ تجاری، خراب کردن جوامع و افزایش تسهیلات ترافیکی حذف کردهاند. انگوایت شهر را “اختراعی برای افزایش تبادلات و کاهش سفرها “میدانست. بهاینترتیب او همه تبادلات را مدنظر قرار داد: کالاها، پول، ایدهها، احساسات و مسائل ژنتیکی. او شهر اکولوژیک را مناطقی میداند که مردم میتوانند پیاده بروند، یا میتوانند با دوچرخه و وسایل حملونقل عمومی و بدون ترس از ترافیک و مواد سمی عبور و مرور نمایند.
اکولوژی شهری امروزه بیش از ۴۰ سال دارد و بیان میکند که مأموریت آن خلق شهرهای اکولوژیک با پیروی از ۱۰ اصل زیر است:(Urban Ecology,1996)
بازنگری اولویتهای کاربری سرزمین برای ایجاد استفادههای فشرده، متنوع، سبز، ایمن، خوشایند و حیاتی در نزدیکی گرههای عبور و مرور و سایر تسهیلات حملونقل.
بازنگری و اصلاح اولویتهای حملونقل بهسوی پیادهروی، دوچرخه رانی، درشکه . گاری و …
احیای محیطزیست های تخریبشده شهری بهویژه خطوط جزر و مدی و خطهای ساحلی و تالابها.
ایجاد سکونتگاههای مخلوط نژادی و اقتصادیپایدار و تاب آور، ایمن، مناسب و راحت .
به ثمررساندن عدالت اجتماعی و ایجاد و ارتقای فرصتهای بهتررشد برای زنان، رنگینپوستان و معلولان.
حمایت از کشت و کارهای محلی، پروژههای سبز شهری و باغداری شهری.
بهبود وضعیت بازیافت، تکنولوژیهای مناسب و خلاق، حفاظت از منابع درعینحال کاهش آلودگی و مواد زائد خطرناک.
کار و هماهنگی با تجارتهایی که فعالیتهای اقتصادی صحیح اکولوژیکی را موردحمایت قرار میدهند، همراه با ممانعت از آلودگی توسط زبالهها و مواد زائد خطرناک.
تشویق سادگیهای داوطلبانه در مصالح و مواد ساختمانسازی و ممانعت از مصرف فزاینده مواد و کالاها.
افزایش آگاهی در مورد محیطزیست محلی و مناطق زیستی از طریق فعالان و پروژههای آموزشی که آگاهیهای عمومی و پایداری اکولوژیکی را افزایش میدهد.
بررسی پارادایمها و حرکتهایی که در طی ۳۰ و ۴۰ سال اخیر در جریان بودهاند به ما کمک میکند تا درک بهتری از ابعاد مختلف شهر اکولوژیک داشته باشد. این پارادایمها شامل تکنولوژیهای مناسب، توسعه اقتصادی جامعه، اکولوژی اجتماعی، جریانات سبز، توسعه پایدار و توسعه بر اساس سیستم مناطق زیستی (Bioregionalism) است.
تکنولوژی مناسب
تکنولوژی مناسب تکنولوژی است که طوری طراحی میشود که با ویژگیهای محلی تطابق داشته باشد مانند جمع کنندههای خورشیدی فعال و بالقوه برای گرما و سرما، ژنراتورهای بادی برای تولید برق، باغهای پشتبامها، گلخانههای هیدروپونیک و صنایعدستی.
اگرچه عقیده بر این است که هدف اصلی تکنولوژی مناسب خودکفایی جوامع بومی و محلی است اما ویژگیهای مردم خودکفا که تکنولوژی مناسب میتواند در به وجود آوردن آنها کمک کند شامل:
استفاده کم از منابع، همزمان با بازیافت بسیار زیاد،
ارجحیت استفاده از منابع تجدیدپذیر به غیرتجدیدپذیر،
تأکید بر حفظ هارمونی زیستمحیطی،
تأکید بر صنایع کوچک و
درجه بالایی از انسجام اجتماعی و احساسات عمومی است.
توسعه اقتصادی جامعه
توسعه اقتصادی جامعه فرایندی است که طی آن جوامع میتوانند راهحلهای خاص خودشان را برای مسائل اقتصادی خود ایجاد کرده و در درازمدت ظرفیتهای درونی ایجاد کرده و یکپارچگی و هماهنگی بین اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی را افزایش دهند.
اکولوژی اجتماعی
اکولوژی اجتماعی مطالعه همزمان اکوسیستمهای طبیعی و انسانی و بهویژه روابط اجتماعی است که بر کل طبیعت اثر میگذارند. اکولوژی اجتماعی یک نگاه جهانی کلنگر، تکنولوژی مناسب، بازسازی اکوسیستمهای تخریبشده و اقدامات انسانی خلاقانه را توسعه میبخشد. این رویکرد ملاحظات برابری و عدالت اجتماعی را با بهرهوری انرژی و تکنولوژی مناسب پیوند میدهد. اکولوژی اجتماعی فراتر از نگاههای صرفاً محیطزیستی است. درگیریهای آزادیخواهانه زنان، سیاهپوستان، مردم بومی، طبیعت (جنبشهای اکولوژیک) که همگی بخشی از جنبشهای آزادیخواهانه علیه سلسلهمراتب موجود هستند.
جنبشهای سبز
سبزها به ۴ محور باور دارند: اکولوژی، مسئولیت اجتماعی، دموکراسی برای توده مردم، و عدم خشونت.
این محورها در ترجمه برای جامعه به اصول خودکفایی جامعه، بهبود کیفیت زندگی، هماهنگی با طبیعت و تمرکززدایی و تنوع ترجمه میشود.سبزها متوجه شدند که حرکت آنها ناچاردر کشورهای مختلف در قالبهای متفاوتی عملمیکند. در برخی کشورها مانند آلمان غربی سبزها توانستند کرسیهایی در مجلس را به دست آورند. در آمریکای شمالی سبزها مداخلات زیادی در کمپینهای سیاسی فدرال دارند. در آمریکای شمالی سبز بودن به معنی پیشرو بودن در محیطزیست است ، حالآنکه در آلمان سبز بودن به معنای هواداری از حقوق زنان، حقوق شهروندان، تلاش برای همرنگی و وحدت با مردمجهان سوم و پایان دادن به مسابقه تسلیحاتی است.
مناطق زیستیگرایی
ایده اولیه این مفهوم به مکان مربوط است. این مفهوم از کلمه bio که یک کلمه یونانی به معنای زندگی است میآید و region از کلمه لاتین به معنای قلمرو میآید. این دو کلمه باهم به معنای قلمرو زندگی هستند یعنی مکانی که اصولاً با فرمهای زندگی، توپوگرافی و جانداران آن پهنه تعریف میشود تا فرمان انسانها. در حقیقت منطقهای که با قدرت طبیعت اداره میشود نه با قوانین انسانی. منطقه زیستی در حقیقت اندازه درست برای سازمانهایی است که انسانها آنها را بنانهادهاند، که اغلب با عنوان حوضه رودخانه و یا حوضه آبخیز نامیده میشود. یک چارچوب طبیعی برای تمرکززدایی سیاسی و اقتصادی و خودمختاری.
در دسامبر ۱۹۸۳ در بین نگرانیهای فزاینده در مورد زوال روندهای اکولوژیک و مشاهده ناسازگاریهای اقتصاد و محیطزیست به درخواست برانتلند نخستوزیر نروژ در مورد برگزاری کمیسیون توسعه و محیطزیست پاسخ مثبت داده شد.. در آوریل ۱۹۸۷ کمیسیون برانت لند گزارش خود با عنوان آینده مشترک ما ر ا منتشر کرد که هسته اصلی این گزارش توسعه پایدار بود. در حقیقت این کمیسیون به آنچه طی دههها بر روی آن کار شده بود اعتبار سیاسی بخشید. این کمیسیون توسعه پایدار را توسعهای معرفی کرد که نیازهای نسل حاضر را بدون آسیب به منافع نسل آینده تأمین میکند. که همین مفهوم در دستور کار ۲۱ و ریو+۲۰ هم نمود یافت.
اصل اول- کاربری فشرده و دارای کارایی
زمین یکی از منابع محدود است و بدون شک الگوهای توسعه کنونی توسعه شهری و محیط اطراف شهرها را بهصورت ناپایدار به مصرف میرسانند. بنابراین باید تدابیر و تمهیدات گستردهای در جهت تحقق کاربری زمین پایدار به کار گرفت. بنابراین باید بازنگری اولویتهای کاربری سرزمین برای ایجاد استفادههای فشرده، متنوع، سبز، ایمن، خوشایند و حیاتی در دستور کار قرار گیرد. البته قطعاً این به معنای تشویق بلندمرتبهسازی در هر شرایطی نیست.
اصل دوم- اتومبیل کمتر- دسترسی بیشتر
بازنگری و اصلاح اولویتهای حملونقل بهسوی پیادهروی، دوچرخه رانی،و حملونقل عمومی
حملونقل در شهرهای پایدار باید روی چند اصل کلیدی زیر استوار باشد: تأمین دسترسی از طریق نزدیک کردن فعالیتها و کاربریها، وارونه کردن سلسلهمراتب کنونی حملونقلو اولویت دادن به عابران پیاده و کاهش تقاضا
این کار باید با ترغیب توسعههایی با کاربریهای مختلط، ایجاد مراکز محلهای که دارای مسکن، محل کار، مغازه و تسهیلات تفریحی در فاصله نزدیکی به هم باشند میتوان به هدف فوق دست یافت.
اصل سوم- کارایی در استفاده از منابع- آلودگی و مواد زائد کمتر
حرکت بهسوی پایداری به معنی توجه بیشتر به جریان انرژی و مواد از طریق جامعه انسانی و برنامهریزی جهت استفاده معقولتر از منابع است. صرفهجویی در مصرف انرژی، بهبود وضعیت بازیافت،استفاده از تکنولوژیهای مناسب و خلاق، حفاظت از منابع درعینحال کاهش آلودگی و مواد زائد خطرناک. هماهنگی با تجارتهایی که فعالیتهای اقتصادی صحیح اکولوژیکی را موردحمایت قرار میدهند، همراه با ممانعت از آلودگی توسط زبالهها و مواد زائد خطرناک از مواردی است که باید در سرلوحه اقدامات مدیریت شهری قرار گیرد.
اصل چهارم- احیای سیستمهای طبیعی
گرچه بسیاری از مناطق شهری به خاطر آسفالت، ساختمانها و گیاهان غیربومی کاملاً مصنوعی بهحساب میآیند با وجود این تقریباً در هر شهری میتوان مقداری از عناصر مربوط به اکوسیستم اولیه را یافت که قابل احیا یا حفاظت باشد. تلاش برای احیای این سیستمها بر سرزندگی، سلامت اکولوژیکی و پایداری کلی منطقه شهری میافزاید.
احیای محیطزیست های تخریبشده شهری بهویژه خطوط جزر و مدی و خطهای ساحلی و تالابها. (شهر تیانجین چین که بهعنوان اکوشهر شناخته میشود در منطقهای که کاملاً آلوده و غیرقابل زیست بود ایجاد شد.)
اصل پنجم- مسکن و محیط زندگی خوب
یکی از اهداف اصلی شهر ایجاد مکانهایی مطلوب برای زندگی ساکنین است و چنانچه چنین مکانهایی وجود نداشته باشد و یا به دلیل گرانی در دسترس نباشد نظام زندگی شهری دچار مشکل خواهد شد.که این امر راهکارهای اقتصادی و اجتماعی دارد که خارج از حوضه بحث ماست ولی باید در بسیاری از ابعاد طراحی مسکن و محلات تجدیدنظر شود تا از دسترس بودن فضای باز، محلهای تجمع، تسهیلات عمومی، تسهیلات مهدکودک و ضروریات دیگری که شهر را قابل زیست میکند اطمینان حاصل شود.
ایجاد سکونتگاههای مخلوط نژادی و اقتصادی پایدار و تاب آور، ایمن، مناسب و راحت .
اصل ششم- اکولوژی اجتماعی سالم
سلامت اجتماعات انسانی در یک منطقه شهری را بهمراتب مشکلتر از اکولوژی طبیعی میتوان درک کرد. برخی مسائل اجتماعی مثل بیخانمانی کاملاً قابلمشاهده است ولی برخی مسائل مثل تبعیضهای قومیتی، جنسیتی و نژادی و…در درازمدت شالوده یک زندگی اجتماعی سالم را دچار تزلزل میکنند. تحقق یک اکولوژی اجتماعی سالم و پایدار به معنی دستیابی به عدالت و برابری برای همه افراد جامعه و به ثمررساندن عدالت اجتماعی و ایجاد و ارتقای فرصتهای بهتر رشد برای زنان، اقلیتهای قومی و معلولان است.
اصل هفتم- اقتصاد پایدار
ایجاد اقتصادی که سلامت بلندمدت نظامهای انسانی و طبیعی را تضمین کند از چالشهای بزرگ پایداری است.بهطور کل اقتصاد منطقهای پایدار باید حول محورهای زیر شکل گیرد:
اقتصادی احیاکننده باشد. یعنی به احیای خسارتهای اجتماعی و زیستمحیطی گذشته پرداخته و از بروز مسائل جدید جلوگیری کند.
اقتصادی انسانگرا باشد یعنی بتواند نیازهای واقعی انسان را تأمین کردهو کاری معقول در مقابل دستمزدی معقول برای مردم تأمین کند.
اقتصادی محلی باشد یعنی بر مالکیت محلی، کنترل محلی، سرمایه گزاری محلی، استفاده از منابع محلی، تولید برای بازارهای محلی تأکید داشته باشد. یعنی حتیالمقدور از صنایعی حمایت کنند که ریشه در شهر یا منطقه موردنظر باشد.
حمایت از کشت و کارهای محلی، پروژههای سبز شهری و باغداری شهری.
تشویق سادگیهای داوطلبانه در مصالح و مواد ساختمانسازی و ممانعت از مصرف فزاینده مواد و کالاها.
اصل هشتم-مشارکت مردم
یکی از مهمترین اجزای پایداری شهری ایجاد دموکراسی عملی بیشتر در سطح محلی و منطقهای است. در حقیقت باید مجموعهای از سیاستها را مدنظر داشته باشیم که هدفشان باز کردن فرایند تصمیمگیری محلی، مصون نگهداشتن فرایند تصمیمگیری از اعمالنفوذ گروههای پرقدرت و خاص و .. باشد.
افزایش آگاهی در مورد محیطزیست محلی و مناطق زیستی از طریق فعالان و پروژههای آموزشی که آگاهیهای عمومی و پایداری اکولوژیکی را افزایش میدهد. درعین حال آموزش مسوولان به نحوی که بتوانند قدرت را با سایر گروهها شریک شوند. توسعه پایدار با توسعه فرهنگی آغاز میشود.
اصل نهم- حفظ فرهنگ و درایت محلی
اولویت و اعتبار هر منطقه شهری بیشتر در سنن فرهنگی و رابطه خاصی که ساکنین آن با یکدیگر و با زمین برقرار میکنند نهفته است. این ویژگی به هر منطقه سرزندگی بخشیده و آن را مکانی جالب و متفاوت از سایر نقاط برای زندگی میکند. برعکس آنچه در شهرهای ما اتفاق افتاده و همه به سمت و سوی مشابه شدن با تهران و تهران نیز بدون هیچ مطالعه فرهنگی و اجتماعی به سمت مشابه شدن یا شهرهای بزرگ دنیا پیش می رود و نتیجه شهرهایی بی هویت است که کارکرد های خوبی نیز ندارند.
اصل دهم- افزایش آگاهی های عمومی
افزایش آگاهی در مورد محیطزیست محلی و مناطق زیستی از طریق فعالان و پروژههای آموزشی که آگاهیهای عمومی و پایداری اکولوژیکی را افزایش میدهد از راهکارهای اساسی توسعه پایدار شهری است. انچنان که در بالا نیز اشاره شده است، توسعه پایدار بدون توسعه فرهنگی شعاری بیش نیست. آنچه طی سالهای اخیر و باگسترش شبکه های اجتماعی، به سمت فراگیر شدن پیش می رود نمونههای مناسبی از این اصل است. کمپینهایی مانند سه شنبه های بدون خودرو نمونه بارزی از تلاش آگاهان و فعالان محیطزیستی برای گسترش فرهنگ و نگاه اکولوژیکی به شهرهاست، به نحوی که شهرها را محلی مناسب برای زندگی می نمایند.
علیرغم اینکه مجموع شرایط نامناسب زندگی شهری و پایین بودن کیفیت زندگی در شهرهای ایران بیش از هر چیز معلول نوع نگاه سیاستگذاران و برنامه ریزان کلان به مقوله توسعه و مغفول ماندن مسائل اکولوژیک در سیاستگذاریها و برنامهریزیهای شهری است، همچنان سیاستگذاران شهری بزرگترین غایبان تغییر رویکردها در این عرصه هستند. وقت آن رسیده -شاید بهتر آن باشد که بگوییم از وقت مناسب نیز گذشته است- که مجموع سیاستگذاران حوزه شهری رویکرد برنامهریزی انسانمدار حاکم بر برنامهریزی شهری ایران را که متأسفانه به دلیل شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه بهشدت به انحراف و فسادی گریبانگیر مجموعه دولت و ملت دچار شده است، تغییر داده و به رویکرد برنامهریزی اکولوژیک که زمینههای بروز فساد(رانتهای موجود در توسعه شهری) را نیز کاهش میدهد برگردند.اگرچه این تغییر رویکرد یکشبه قابل تحقق نیست، لیکن میتوان انتظار داشت که از طریق آگاهیهای اجتماعی و اکولوژیکی، تهیه مدلها و نمونههای ابتکاری و شناخت بهتر سیاستها، برنامهها و طرحهای متناسب با پایداری شهری اشکال جدید و پایدارتر توسعه شهری شکل بگیرند.آنچه در این فرصت به آن پرداخته شد میتواند بهعنوان مبنای فکری برای برنامه ریزان حوزه برنامهریزی شهری مورداستفاده قرار گیرد.
منابع:
• http://www.urbanecology.org.au/eco-cities/what-is-an-ecocity/
• http://www.urbanecology.org/history.htm
• Towards an Eco-city, Engwicht,1992,
• http://www.urbanecology.org.au/eco-cities/what-is-an-ecocity/
• http://www.iclei.org/
بحرینی، سید حسین و مکنون، رضا.۱۳۸۰٫ توسعه شهری پایدار:از فکر تا عمل، مجله محیطشناسی ، انتشارات دانشگاه تهران، ۴۱-۶۰٫
یزدانی پرایی، زهره.۱۳۹۱،پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع ارزیابی اثرات استراتژیک طرح جامع شهر تهران با تأکید بر سرمایههای طبیعی، دانشکده محیطزیست دانشگاه تهران.
یزدانی پرایی، زهرا،یزدانی پرایی، زهره،۱۳۹۵، سکونت گاههای سنتی ایران: سازگاری بین انسان و محیطزیست از دیدگاه شهر اکولوژیک، مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی مدیریت کلانشهرها با رویکرد محیطزیست.