پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
زهرا جوهری *دانشجو دکتری شهرسازی- کارشناس شهرسازی شهرداری آبادان
پدیده قابل توجه در شهر آبادان، بادهایی است که از عربستان می‌وزد و گرد و خاک، شن و ماسه‌های صحرای عربستان را به همراه دارد. این باد بسیار خشک و سوزان است و وزش آن به هنگام تابش آفتاب (در میانه روز) ساکنان شهر را مسموم و بیمار میکند.
آبادان علیرغم نزدیکی به دریا و برخورداری از رطوبت نسبی بالا و مجاورت به دو رودخانه بزرگ در زمره کم باران‌ترین نقاط کشور محسوب میشود. بدین لحاظ اقلیم شهر در گروه مناطق خشک و کم باران قرار گرفته که دارای بارش‌های پراکنده با ماهیت رگباری است. به دلیل پاره‌ای از شرایط سینوپتیک مقدار بارندگی شهر ناچیز است که عمده‌ترین آنها حاکمیت طولانی مدت جریان پرفشار جنب حارهای بر فراز شهر و جریانات واگرا در طبقات میانی و بالایی جو است.
پدیده قابل توجه در شهر آبادان، بادهایی است که از عربستان می‌وزد و گرد و خاک، شن و ماسه‌های صحرای عربستان را به همراه دارد. این باد بسیار خشک و سوزان است و وزش آن به هنگام تابش آفتاب (در میانه روز) ساکنان شهر را مسموم و بیمار میکند.
شهر آبادان به سه منطقه تقسیم بندی میشود. دو منطقه دیگر نیز در این شهر وجود دارد ولی بعلت اینکه در اختیار شرکت نفت بوده و جز مناطق خدمات رسان شهرداری آبادان نبوده و از باقی شهر کاملا مجزا می‌باشند لذا در محاسبه سطوح و سرانه‌ها بعلت نداشتن عمومیت لحاظ نشده‌اند. همچنین قسمت‌های دیگری نیز در نقشه مذکور قابل مشاهده هستند که جز آبادان نبوده و جز منطقه آزاد اروند به حساب می‌آیند. الگوی کلی نحوه استفاده از اراضی شهر نشان می‌دهد که از کل مساحت شهر (۵۲۳۶.۲ هکتار) حدود ۹۲۸.۹۱ هکتار (۱۷.۷۴ درصد) به کاربری مسکونی، ۹۴۸.۹ هکتار (۱۸.۱۲ درصد) به شبکه معابر و ۳۳۵۸.۳ هکتار (۶۴.۱۶ درصد) به سایر کاربری‌های شهری اختصاص داده شده است
شهر آبادان بر پایه داده‌های اطلاعاتی نقشه کاربری اراضی شهر در وضع موجود که در سال ۱۳۹۰ به روز گردیده، دارای پهنه‌ای با وسعت ۵۲۳۶ هکتار است که از سطح کل شهر ۲۵۸۵ هکتار (۴۹.۳۷ درصد) آن مربوط به اراضی خالص شهری (اراضی کاربری‌های مسکونی، شبکه معابر و خدماتی) و ۲۶۵۱ هکتار (۵۰.۶۳ درصد) دیگر، اراضی ناخالص شهری (اراضی باغات، اراضی کشاورزی، اراضی دامداری، اراضی بایر، رودخانه و فضاهای باز و حرایم شهری) می‌باشد. لازم به ذکر است که بیش از نیمی از اراضی آبادان به اراضی ناخالص شهری اختصاص دارد.
مساحت اراضی پارک شهر ۵۰.۵۱ هکتار می‌باشد. اراضی پارک حدود ۰.۹۶ درصد از کل مساحت اراضی شهر و ۱.۹۵ درصد از مساحت اراضی خالص شهری آن را به خود اختصاص داده و سرانه زمین آن ۲.۳۸ مترمربع است. سهم نسبی اراضی دارای رده عملکردی منطقه‌ای و فرامنطقه ای، ناحیه ای و محله ای در کل اراضی این کاربری در شهر به ترتیب ۴۱.۰۸ درصد، ۱.۸۴ درصد و ۴۲.۰۸ درصد است.
در منابع مختلف و بر اساس نظر کارشناسان و دانشمندان مطالعات شهری در دنیا استاندارد بینالمللی فضای سبز برای هر انسانی که در شهرهای پرجمعیت زندگی میکند، از ۱۵ تا ۵۰ مترمربع و بطور متوسط ۳۰ مترمربع ذکر شده است. رقم پیشنهادی سازمان ملل متحد نیز ۳۰ مترمربع می‌باشد. بعضاً گفته شده که استانداردهای فضای سبز با توجه به شرایط اقلیمی مناطق مختلف متغیر و بین ۱۵ تا ۴۰ مترمربع و در بعضی از نقاط تا ۶۰ مترمربع پیش بینی شده و با توجه به افزایش جمعیت شهر در نظر گرفتن این فضاها بایستی متناسب با نرخ رشد جمعیت در چندین سال آینده باشد.
با توجه به اینکه سرانه فضای سبز در شهرهای ایران، می‌تواند بین ۷ تا ۷۰ مترمربع تغییر کند؛ روش پیشنهادی، امکان تنظیم سرانه فضای سبز، متناسب با شرایط زیست محیطی هر محله را از طریق پاسخ گویی به نیازهای محلی، فراهم میکند. روش مورد بحث، به وضوح نشان می‌دهد که حتی در سطح شهری مانند تهران نمی‌توان رقم ثابتی را به عنوان سرانه استاندارد فضای سبز، در نظر گرفت؛ به طوری که وزرات مسکن و شهرسازی؛ به عنوان متولی طرحهای شهری، حد نصاب فضای سبز برای شهرهای ایران را ۷ الی ۱۲ مترمربع پیشنهاد کرده است.
آبادان با داشتن مسائل و شرایطی از جمله پدیده گرد و غبار، مسائل آلایندگی، بالا بودن میانگین دمای هوا در اغلب ماههای سال، عدم مکان‌یابی صحیح صنایع و نبود حریم‌های مناسب جهت کاهش اثرات آلایندگی آنها (قرارگیری پالایشگاه و پتروشیمی آبادان در مرکز این شهر بدون وجود حریم های حفاظتی سبز و قرارگیری و مجاورت محلات مسکونی بدون رعایت حریم این مراکز)، کمبود تهویه طبیعی هوا و پایداری مواد آلـوده کننـده، خشکی هوا و وجود گرد و غبار، وجود سـر و صـدا، کمبود محیط مناسـب بـرای گـذران اوقـات فراغـت، نازیبایی محیط شهری، تخریب اکوسیسـتم‌هـای طبیعی طبق حداقل استاندارد سرانه فضای سبز شهرهای صنعتی و آلوده می‌بایست دارای سرانه ۲۵ متر باشد؛ این در حالی است که کارشناسان شهری و زیست محیطی برای شهرهایی با این شرایط اقلیمی و آلودگی عدد ۵۵ متر را در نظر گرفته‌اند.
طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، شهر آبادان دارای ۲۱۱۸۳۷ نفر جمعیت می‌باشد که با احتساب مساحت ۵۰۵۱۱۳ مترمربع بعنوان اراضی پارکهای شهری، سهم این اراضی ۰.۹۶ درصد از کل اراضی شهر می‌باشد. مساحت پارک به ازای هر نفر (سرانه پارک) در شهر آبادان ۲.۴۷ مترمربع می‌باشد که این میزان در مقایسه با سرانه مطلوب (طبق بررسی سرانه‌های مطرح شده برای پارکهای شهری و نیز شرایط اکولوژیک شهر آبادان) در نظر گرفتن حداقل ۷ مترمربع، بسیار پایین و فاجعه بار می‌باشد.
منطقه بندی شهر آبادان بر اساس مناطق سه گانه شهرداری می‌باشد که با بررسی صورت گرفته در مورد نحوه توزیع پارکها در این مناطق و سهم سرانه هر منطقه (جدول شماره ۳)، منطقه یک با سهم ۶۶.۱ درصد در رده اول و بعد از آن مناطق دو و سه به میزان ۱۸.۵ درصد و ۱۵.۴ درصد از کل مساحت فضای سبز شهری (۵۰۵۱۱۳ مترمربع) را به خود اختصاص داده اند.
همچنین سرانه فضای سبز در این مناطق متغیر بوده و بیشترین سهم با میزان ۳.۲۷ مترمربع متعلق به منطقه یک، بعد از آن منطقه دو و منطقه سه به ترتیب به میزان ۱.۷ و ۱.۶۴ مترمربع می‌باشد. این امر حاکی از آن است که در شهر آبادان علاوه بر پایین بودن سرانه فضای سبز شهری در مقایسه با استانداردهای موجود، فضای سبز شهری از اصل توزیع عادلانه نیز تبعیت نمی کند.
در محاسبه مازاد یا کمبود فضای سبز شهر آبادان، با در نظر گرفتن سرانه استاندارد ۲۵ مترمربع استفاده شده است. اگر سرانه فضای سبز شهر آبادان را ۲۵ متر در نظر بگیریم مساحت فضای سبز شهر آبادان با در نظر گرفتن جمعیت ۲۱۱۸۳۷ نفری ان باید رقمی معادل ۵۲۹۵۹۲۵ مترمربع باشد، که با رقم فعلی مساحت پارکهای شهر آبادان (۵۰۵۱۱۳ مترمربع) اختلاف داشته و نشان دهنده کمبود فضای سبز در شهر آبادان است.
بنابراین باید گفت که سرانه فضای سبز شهر آبادان (۲.۳۸ مترمربع) در مقایسه با سرانه ذکر شده توسط سازمان ملل (۲۰- ۲۵ مترمربع)، در وضعیت مطلوبی نمی‌باشد، از این رو باید از هم اکنون نسبت به توسعه فضای سبز متناسب با آینده شهر تلاش و کوششی جدی به عمل آید و بدون داشتن برنامه منظم و مدون و همکاری همه جانبه دستگاه‌ها و تشکیلات ذیربط این امر میسر نخواهد گشت.
سازه نیوز
