پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
بحران برق درکنار بالا رفتن مصرف گاز شرایط را از همیشه برای مصرف مازوت بیشتر می‌کند و ترکیب مسئله آلاینده‌های مختلف با سوخت مازوت می‌تواند شرایط را در آخرین سال قرن نه فقط در تهران بلکه در بسیاری از کلانشهرها از همیشه بحرانی‌تر کند.
به گزارش اقتصاد ۲۴، یک دهه گذشته هر بار که پاییز به تهران رسیده، به جای شادمانی رنگی شدن شهر، اضطراب آلودگی هوا به جان این شهر افتاده و در سال‌های اخیر آلودگی نفس بر تهران همراه با بوی بدی نیز بوده که به شکل عجیبی هیچ مسولی در این کشور نه منشا آن را می‌داند و نه دلیلش را!
تهران امسال یکی از بی سابقه‌ترین تابستان‌های خود را تجربه کرد. قعطی برق وقتی در اوج گرما و شیوع کرونا نفس شهر را بند آورد، نوبت به آلودگی هوا نیز رسید تا تهران در تابستان امسال نیز نفس‌های بلند دودآلود بکشد و ریه شهروندان از آلودگی هوای تهران پر شود.
بنا بر اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، هیچ روزی در سه ماه تابستان گذشته در پایتخت هوا پاک نبوده است. بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، آلاینده «ازن» و «ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون» علت اصلی آلودگی هوای پایتخت طی تابستان امسال بودند. تیرماه امسال با ثبت ۱۴ روز، آلوده‌ترین ماه طی تابستان امسال بود. همچنین آلوده‌ترین روز طی تابستان سال جاری در ۱۸ تیرماه ثبت شد که آلاینده شاخص «ازن» با میانگین ۱۶۲ هوای پایتخت را برای همه افراد جامعه آلوده کرد.
پاییز ترسناک تهران
نفس کشیدن در پایتخت ایران این بار حتی در تابستان نیز سخت شده بود. ترکیب آلودگی هوا و ویروس کرونا در ترکیب با یکدیگر کشتار شهروندان را رقم زد. مسئله آلودگی هوای تهران باعث شد که یک بار دیگرهم، چون پاییز و زمستان سال ۱۳۹۹ توجه‌ها به مساله استفاده از مازوت جلب شد.
وضعیت هوای تهران در تابستان امسال در حالی به سطح «هشدار» رسید که از یاد نبریم در پاییز سال قبل نیز مقامات دولتی و حتی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نیز استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها را تایید کرده بودند.
سال گذشته بود که بار‌ها اخطار داده شد که همزمان با جولان کرونا و موج‌های چندم همه‌گیری این بیماری، آلودگی هوا نفس تهران را گرفته است؛ و حالا به نظر می‌رسد که این زخم کهنه امسال با درد مضاعف کرونا عفونی‌تر خواهد شد و علیرغم هشدار کارشناسان بهداشت درباره تاثیر افزایش آلاینده‌ها بر گسترش بیشتر همه‌گیری کووید-۱۹ در پاییز و زمستان عزم جدی برای کنترل آلودگی هوا نیست. اکنون و در حالی وارد دومین ماه پاییز شده ایم به نظر می‌رسد آلودگی هوا بار دیگر خطر جدی برای شهروندان تهرانی شده است و اخطار‌ها نسبت به آغاز وضعیت پرخطر برای کودکان و گروه‌های حساس بیش از همیشه دیده می‌شود.
سالانه ۳۰هزار نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا می‌میرند
این آمار و شرایط در حالی است که مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران از مرگ سالانه ۳۰هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در ایران خبر داده است. «شینا انصاری» با تاکید بر ضرورت انجام محور‌های موثر بر کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ به ایسنا گفه بود که: «برابر آمار کشوری و مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا که توسط وزارت بهداشت منتشر شده است آلودگی هوا سالانه ۴۵۰۰ نفر از شهروندان تهرانی و بیش از ۳۰ هزار نفر را در کشور به کام مرگ می‌کشد.»
انصاری در همان زمان تاکید کرده بود که در ایران عوارض بهداشتی و مرگ ناشی از آلودگی هوا کمتر از خسارات جانی ناشی از ابتلا به کرونا نیست.
بوی بد تهران و منشا نامشخص و مسئولان غیر پاسخگو
از سوی دیگر مسئله بوی نامطبوع تهران هم چنان یک بحران جدی است که هنوز نه منشا آن دقیقا مشخص شده و نه راهکاری برایش پیش بینی شده است. بوی نامطبوع تهران نخستین بار در پاییز آبان ۱۳۹۷ در مناطق مرکزی شهر تهران به مشام شهروندان تهرانی رسید. تاکنون از فاضلاب، مرکاپتان، آرادکوه و مازوت‌سوزی صنایع به عنوان علت ایجاد بوی بد در تهران یاد شده‌است.
نخستین‌بار در روز چهارشنبه مورخ ۱۲ دی ماه سال ۹۷ بود که بوی بدی تمام تهران را فراگرفت و توجه شهروندان و رسانه‌ها را به خود جلب کرد. در سال ۹۸ در روز‌های ۱۱، ۱۷، ۲۳ و ۲۴ آذرماه و روز یکم دی ماه بار دیگر این بوی عجیب به شدت به مشام می‌رسید و در سال ۹۹، اما مسئله بوی بد تهران به یک بحران حاد و جدی تبدیل شد. روز ۸ آذر ماه سال ۹۹ تنها یکی از روز‌های متوالی بود که بوی نامطبوعی در بخش‌هایی از شهر تهران برای چند ساعت استشمام شد و این مسئله در روز‌های متوالی در آذر و دی و بهمن ماه با شدت کم و زیاد تکرار شد.
بعدها، اما بسیاری دلیل این بوی بد را مسئله سوزاندن مازوت در پالایشگاه نفت تهران دانستند، ایده‌ای که هیچ قطعیتی برای آن وجود نداشت و برخی کارشناسان نیز اذعان داشته اند که مازوت بار‌ها و در روز‌های دیگر نیز در پالایشگاه یا نیروگاه سوزانده شده است و چرا باید در این روز‌های خاص بوی بد آن به این شکل نامطبوع در شهر بپیچید.
معضل مازوت در ایران
ایران سالانه بیش از ۲۰ میلیارد لیتر مازوت تولید می‌کند که تا آغاز سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵ میلیارد لیتر آن صادر می‌شد و بقیه در داخل کشور، خصوصا در نیروگاه‌های برقی استفاده می‌شد. اما در سال گذشته میلادی فروش مازوت ایران دچار اختلال شد مسئولان دولتی نیز اذعان دارند که «به واسطه تحریم‌های بین‌المللی» کسی خریدار مازوت ایران نیست و باید «این مازوت‌ها را در شهرها» بسوزانند.
از سوی دیگر، اما به نظر می‌رسد که گفته‌های مسئولان وقت ایران، درباره این که تحریم‌ها علت اصلی عدم فروش مازوت تولیدی ایران هستند لزوما صحیح نیست، چرا که صادرات دیگر محصولات نفتی ایران مانند بنزین، گازوئیل، گاز مایع، نفتا با همه بحران‌ها در سطح قابل قبولی باقی مانده است و از سوی دیگر تحریم‌های آمریکا صادرات نفت خام ایران را هدف قرار داده، نه محصولات نفتی.
نشانه‌های مازوت در هوای آلوده تهران
از سوی دیگر به صورت مشخص در آلاینده‌های هوای تهران نشان از مازوت دارد. این را معاون فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفته و خبر داده که نشانه‌هایی از مصرف سوخت غیراستاندارد در صنایع و نیروگاه‌های تهران وجود دارد. البته استفاده از سوخت غیراستاندارد علاوه بر گوگرد، سبب تولید آلاینده‌های دیگری از جمله ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نیز می‌شود.
سازمان حفاظت محیط زیست: مقصر مازوت است
عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط‌زیست، چندی پیش گفته بود که «به دلیل تحریم‌ها برخی نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها به سبب پُر بودن انبارها، چاره‌ای برای استفاده از سوخت مازوت ندارند»
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، نیز در دی ماه سال ۱۳۹۹ اعلام کرد که: «طبق آخرین بررسی‌هایی که در ابتدای هفته گذشته از صنایع بزرگ اطراف تهران انجام داده‌ایم، مطلع شدیم که تعدادی از نیروگاه‌های تهران از سوخت مازوت استفاده کرده‌اند.»
مصرف مازوت قانونی نیست
هم چنین این موضوع بار‌ها در شورای شهر به محل بحث تبدیل شد. در دی ماه سال ۹۹ که تهران بدترین روز‌های ممکن را تجربه می‌کرد، «زهرا نژادبهرام» که خود از نخستین افرادی بود که معضل مازوت در پایتخت را مطرح کرد در جریان دویست و شصت و یکمین جلسه شورای شهر تهران در تذکری به سازمان محیط‌زیست گفت: «با توجه به تذکر جدی وزارت بهداشت به وزارت نیرو و صحبت‌های اخیر رئیس سازمان محیط‌زیست مبنی بر مصرف سوخت مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های اطراف تهران به ویژه فعالیت نیروگاه‌های شهید رجایی قزوین و منتظر قائم در جایگاه نمایندگی مردم از شما می‌خواهم بر اصل وظایف قانونی خود نسبت به جلوگیری از مصرف سوخت مازوت و سوخت‌های مشابه اقدام کنید.»
همچنین مجید فراهانی، به عنوان رئیس کمیته بودجه شورای شهر تهران، با ذکر این نکته که مازوت آلوده‌ترین سوخت فسیلی از نظر دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق است گفت: «مدیریت کاهش آلودگی هوا امروز نیازمند جلسات اضطراری و فوری در سطح دولت و مجلس است، بنابراین به عنوان نماینده مردم تهران از ۲ قوه مجریه و مقننه می‌خواهم با تشکیل جلسه فوری و تصمیم به اقدامات عاجل از مرگ‌ومیر‌های این روز‌های تهران و دیگر شهرها بر اثر آلودگی هوا بکاهند.»
چاره‌ای جز مصرف مازوت نداریم
در این میان، اما مسئله این است که وزارت نفت همواره مدعی بوده است که چاره‌ای به جز مصرف مازوت ندارد.
بیژن زنگنه به صراحت گفته بود که چاره‌ای جز استفاده از مازوت وجود ندارد: «ما به هیچ وجه مایل نیستیم که مازوت مصرف شود، اما چاره‌ای نداریم و گازوئیل در حداکثر ممکن تحویل می‌شود و بیش از این امکان ندارد.» این در حالی است که قیمت مازوت در بازار‌های بین‌المللی حتی از نفت خام نیز کمتر است و پالایشگاه‌ها در واقع با زیان کار می‌کنند و تنها به خاطر نیاز دولت به تولید بنزین و گازوئیل فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
آمار‌های اوپک نیز نشان می‌دهد که بعد از عراق و ونزوئلا، ایران بدترین وضعیت را از نظر سهم مازوت در خروجی محصولات تولیدی پالایشگاه‌ها در میان هم‌قطاران خود در این سازمان دارد.
برای نمونه سهم مازوت و قیر از کل محصولات خروجی پالایشگاه‌های امارات متحده عربی تنها ۵/ ۴ درصد است.
زمستان و معضل کمبود گاز
از سوی دیگر گاز طبیعی پاک‌ترین سوخت در میان سوخت‌های فسیلی است و سهمی نزدیک ۷۰ درصدی از کل مصرف انرژی فسیلی ایران دارد. اما مشکل اینجاست که در زمستان‌ها، نیاز خانگی به گاز به شدت اوج می‌گیرد و گاز اندکی برای تحویل به نیروگاه‌ها و تا حدودی دیگر صنایع عمده، از جمله کارخانه‌های سیمان باقی می‌ماند.
آمار‌های سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که ایران در آن سال کلا ۵/ ۳ میلیارد لیتر مازوت و نزدیک ۶ میلیارد لیتر گازوئیل در نیروگاه‌ها مصرف کرده که بخش عمده آن در زمستان سوزانده شده است.
این شرایط در حالی است که از خرداد ۹۸ وزارت نیرو هیچ گزارشی از سوخت‌های مصرفی نیروگاه‌های کشور نداده است و دقیقا معلوم نیست میزان مصرف گاز، مازوت و گازوئیل نیروگاه‌ها طی دو سال گذشته به چه مقدار بوده است.
حال با این شرایط و آن چه در زمستان سال گذشته هوای تهران را به سمی برای ریه شهروندان تبدیل کرده بود، کافی است شرایط بحرانی فعلی و وضعیت ناپایدار برق را نیز به این مجموعه بیافزایم تا شرایط فعلی را راحت‌تر درک کنیم. بحران برق و در کنار آن بالارفتن مصرف گاز در ترکیب با یکدیگر شرایط را از همیشه برای امکان مصرف مازوت افزایش می‌دهد و قابل حدس است که ترکیب مسئله آلاینده‌های مختلف با سوخت مازوت (نفت کوره) می‌تواند شرایط را در آخرین سال قرن نه فقط در تهران بلکه در شهر‌هایی هم، چون اراک، اصفهان، شیراز، کرمانشاه، سنندج، بندرعباس و … از همیشه سخت‌تر کند.
روزنامه ابتکار
