پایگاه خبری تحلیلی برزن نیوز نخستین پایگاه تخصصی مطالعات میان رشته ای (برنامه ریزی شهری – منطقه ای)
کارل مارکس درزمانه خودش، فرجام قوانین مصوب در حمایت از کودکان را به شکل زیر بیان کرده است:
در انگلستان پارلمان پنج قانون کار را بین سال های ۱۸۰۲ تا ۱۸۳۳ تصویب کرد. اما آن قدر زیرک بود که حتی یک پنی برای اجرای اجباری آنها و تامین کارکنان رسمی و ضروری آن و از این قبیل تصویب نکرد. در فرانسه سال ۱۸۴۱ در رژیم لویی فیلیپ قانون کاری فقط برای کار کودکان تصویب شد و نظارت و اجرای این قانون در کشوری که حتی موش ها نیز تحت نظارت پلیس هستند، به حسن «دوستداران تجارت» واگذار شد و هر گز به اجرا گذاشته نشد. اینها قوانین ازاعتبارافتاده بودند (سرمایه، ج ۱: ۲۹۹).
مانوئل کاستلز، ۱۵۰ سال بعد، این باروضعیت را در کشورهای در حال توسعه، به شکل زیر جمع بندی می کند:
جامعه شبکه ای خود را می بلعد زیرا چندان کودکان خود را تباه و نابود می کند که معنای تداوم حیات در بین نسل ها را از بین می برد و به این ترتیب آینده ای می سازد که در آن از شفقت نوع بشری خبری نیست.
کاستلز این نتیجه گیری را بر بستر بحران دولت – ملت، پیدایش دولت های غارتگر مردم، بحران در نهادهای مدنی ازجمله اتحادیه های کارگری، معلق کردن قوانین حمایت از فروشندگان نیروی کار و رها کردن آنان به حال خود، مشخص کردن مرز میان مردم و مکان های ارزشمند و مکان های بی ارزش (روستاها – حاشیه شهرهای بزرگ) و انباشت ثروت و گسترش و بازتولید حذف اجتماعی به ویژه برای کودکان به دست می دهد (عصر اطلاعات، ج ۳: ۱۹۱-۱۷۴).
در ایران قوانین حمایت از کودکان در شرایط دشوار تاریخچه ای طولانی دارد که آخرین آن «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» است که با عنوان لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۹۰ به مجلس شورای اسلامی تحویل و پس از تقریباً ۹ سال در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹، پس از تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۹۹ توسط رئیس جمهور برای اجرا ابلاغ شده است و حسب اطلاع وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک در وزارت دادگستری در حال تدوین آیین نامه این قانون هستند. این متن با هدف تاثیر گذاری بر ساز و کار و محتوای این آیین نامه از طریق جلب حمایت عمومی با تکیه برظرفیت های سازمان های مردم نهاد وانجمن های علمی نوشته شده است.
تدوین این آیین نامه در پشت درهای بسته در شرایطی است که در ده ماه اخیر، وضعیت بخش بزرگی از کودکان در این جغرافیای سیاسی روزانه بدتر و بدتر می شود. این مساله با توجه به همه گیری کووید ۱۹، بر بستری از بحران های گسترده اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی دهه های اخیر، که روزانه جمعیت های بیشتری را به زیر خط فقر و رفتن به سطح بینوایی وادار می کند، بهتردرک می شود. در چنین شرایطی است که: گنجانیدن مساله شناسایی، دیدبانی و حمایت از کودکان در شرایط دشوار، در این آیین نامه،به شکل تمام شماری این کودکان در اجرایی شدن بهتر این قانون دارای اولویتی اضطراری است. متن قانون مذکور را اینجا بخوانید.
از حدود ۲۴ میلیون جمعیت زیر ۱۸ سال در آخرین سرشماری نفوس و مسکن و حدود یک میلیون افغانستانی های زیر ۱۸ سال ثبت نشده در ایران امروز، تخمین زده می شود. حدود ۸ تا ۱۲ میلیون نفر در زیرمجموعه های هم پوشان کودکان در شرایط دشوار قرار گیرند؛ که عمدتاً در مناطق حاشیه شهرها و روستاها به سر می برند که یک زیر مجموعه آن حداقل ۴ میلیون کودکان ثبت نام شده در مدارس اند که به دلایل گوناگون به شبکه شاد دسترسی ندارند.
دسترسی به این کودکان آسان نیست. شناسایی، دیدبانی و حمایت از کودکان در شرایط دشوار، مستلزم تمام شماری آنان است. طراحی این تمام شماری ملی وپیچیده، تنها با محوریت مرکز آمار ایران و همکاری نزدیک سازمان های مردم نهاد فعال حوزه کودکان، انجمن های علمی مرتبط (انجمن جامعه شناسی ایران، انجمن جمعیت شناسی ایران، انجمن مددکاران اجتماعی ایران و …) اامکان پذیر است. بدیهی است تامین بودجه مناسب این تمام شماری برعهده دولت خواهد بود.
اجرای این تمام شماری در یک محدوده زمانی ۲ تا ۳ ماهه در کشور، با همکاری شهروندان داوطلب و سازمان های مردم نهاد محلی در سراسر کشور کمک می کند تا عملاً ظرفیت های انسانی آموزش دیده و توانا برای هرشهر و روستا در سراسر کشور فراهم آید که می توانند با همکاری مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک و تحت نظارت سازمان بهزیستی درقالب قواعد حقوقی موجود به طور مستمر فعال بمانند.
شایسته است پس از انجام تمام شماری مذکور، در اولین قدم متناسب با نیازهای هر کودک شناسایی شده، بسته ها و خدمات تغذیه ای، بهداشتی، آموزشی، حقوقی و … به صورت اضطراری و بطور مستمر، توسط دیدبانان، با همکاری سازمان های مردم نهاد و نظارت دستگاه های اجرایی ذیربط در اختیار این کودکان وخانواده های شان قرارگیرد.
در این مرحله، این امکان وجود دارد برنامه های جلب مشارکت کودکان در عرصه های گوناگون در مقیاس محلی و محله ای طراحی و اجرایی شود و همه اینها با حفظ حریم شخصی بر پایه اصول پیمان نامه حقوق کودک به مراجع مسئول جهت راستی آزمایی اعلام شود.
چنان که در هر دوگزارش (مارکس و کاستلز ) آمده است، بیش از دویست سال تجربه جهانی در مسایل کودکان درشریط دشوار، که خودشان فاقد صدای موثر و ناتوان از پیگیری نیازهای خود هستند پیش روی ما است.
چگونگی تدوین این آیین نامه و اجرایی شدن آن هم، در ایران عصر کرونا، آزمون دوباره آن است. حال آنکه در ایران امروز، در این عرصه حداقل سه دسته عوامل به طور بالقوه موثر و امید بخش اند:
اول) درحالی که ده ماه پس از شیوع کرونا در ایران، راهبردهای ارائه شده توسط حکومت برای حل مسئله از «خواهش و تمنا»، «پرده پوشی» و تحمیل فشار وضعیت پیش آمده به شهروندان و به‌ویژه به کادر بهداشتی – درمانی که در خطر فرسودگی مفرط قراردارند، فراتر نرفته است، اجرای موفق یک برنامه، از جمله حمایت از کودکان در موقعت دشوار مستلزم اهتمام جدی برای غلبه بر این کاستی های حاکمیتی است. در عین حال روزنه های امیدی هم در حوزه عمومی وجود دارد که می‌توانند در این راستا فعال شوند و مورد استفاده قرار گیرند.
در میان اکثریت شهروندان حسی از «همدلی» و «هم سرنوشتی» ایجاد شده است که احساسی عمیق و انسانی را از دل هزاره ها، بیرون کشیده است. «همه کودکان فرزندان من هستند» واین عبارت، به آرزویی عمومی وفراگیر تبدیل شده است: « باید که فرزندان مان در مقایسه با خودمان، تواناتر، سالم تر، شادتر و در آرامش بیشتر زندگی کنند».
نمود هرروزه آن، اقبال عمومی و آمادگی برای کمک (از هرنوع) به سازمان های مردم نهاد مستقل در حوزه کودکان است.
دوم) وجود سازمان های مردم نهاد با تجربه و تخصصی در حوزه کودکان، در جای جای این سرزمین، که تجربه های حرفه ای گوناگون شان در دهه های اخیر، آنان را برای ارائه خدمات تخصصی-آموزشی به داوطلبان و هم افزایی با یکدیگرآماده تر از همیشه کرده است.
سوم) مدیران و کارشناسانی پراکنده در دستگاه های گوناگون اجرایی که این قانون و کمک به اجرایی شدن موثر آن در حمایت از کودکان درشرایط دشوارتر، را فرصتی برای ادای دین به همه کودکانی می دانند که در نبود حمایت جدی و پایدار در چهار دهه اخیر، از رشد انسانی خود بازمانده اند و بعضاً پر پر شده اند.
*کودکان در شرایط دشوار (در مخاطره)، کودکانی هستند که به درجات گوناگون حق بقاء، حق رشد، حق امنیت و حق مشارکت آنان به شکلی مستمر در خطر قرار دارد.
فهرست مقدماتی این کودکان به قرار زیر است که به شکلی پایه ای دارای هم پوشانی هستند:
- کودکان دارای سوء تغذیه
- کودکان بازمانده از تحصیل و ترک تحصیل کرده
- کودکان فاقد شناسنامه و اوراق هویتی
- کودکان کار
- کودکان معلول: جسمی-حرکتی، ذهنی، اوتیسم
- کودکان تحت آزار: جسمی، جنسی، بی توجهی (بدسرپرست)
- کودکان بی سرپرست
- کودکان با مادر زندانی
- کودکان معارض قانون
- کودکان دارای اچ آی وی مثبت
- کودکان دارای اختلالات هویت جنسی
**عضو هیأت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران
منبع: انجمن جامعه شناسی ایران
